By Rachel Hammersley
Natura i zalety rządu republikańskiego od dawna są kwestią sporną. Dotyczy to zarówno krajów rządzonych jako republiki, takich jak USA, jak i tych, które nimi nie są, w tym Wielkiej Brytanii. W tych pierwszych dyskusja koncentruje się na tym, czy obecne praktyki są zgodne z pierwotnymi intencjami lub czy obecne problemy można rozwiązać, odwołując się do wcześniejszych praktyk. W Wielkiej Brytanii, zalety rządu republikańskiego są zwykle podnoszone w odpowiedzi na skandale dotyczące monarchii, z niektórymi sugerującymi, że Wielka Brytania byłaby lepsza jako republika.
Te debaty są skomplikowane przez fakt, że to, co jest rozumiane przez termin „republika” zmienia się w zależności od kontekstu. Deklarowanie się jako „republikanin” w USA lub Irlandii, na przykład, ma inne konotacje niż robienie tego we Francji. Dalsze komplikacje wynikają z faktu, że w przeszłości istniały co najmniej dwie, znacznie różniące się od siebie, definicje rządu republikańskiego, a obie z nich zabarwiają dzisiejsze rozumienie tego pojęcia. Starsze rozumienie, odzwierciedlone w zachowanych fragmentach De republica Marka Tulliusza Cycerona, mówi, że rząd republikański jest zasadniczo rządem służącym dobru publicznemu. Mówi się, że republika „istnieje naprawdę”, „gdy jej sprawy są prowadzone dobrze i sprawiedliwie, czy to przez jednego króla, czy przez kilku arystokratów, czy przez lud jako całość” (Cyceron, On the Commonwealth and On the Laws, wyd. i przeł. James E. G. Zetzel, Cambridge, 1999, s. 59). Nawet Wielka Brytania może wydawać się republiką w tych kategoriach, ponieważ polityka jest zawsze przedstawiana jako leżąca w interesie publicznym; każda próba otwartego promowania polityki służącej prywatnym interesom, czy to królowej, czy kogokolwiek innego, zostałaby zakwestionowana i odrzucona.
W okresie renesansu zaczęło pojawiać się alternatywne rozumienie, bliższe obecnie dominującemu. Zgodnie z tym poglądem, prawdziwie republikański rząd musi być oparty na woli ludu, co pociąga za sobą odrzucenie wszelkich form niewybieralnej monarchii i wszystkich dziedzicznych przywilejów politycznych. Podejście to zostało przejęte przez zwolenników królobójstwa w Anglii, które wyznaczyło koniec panowania Karola I i początek okresu republiki angielskiej. Zarówno John Milton, jak i Marchamont Nedham twierdzili, że wolność można zachować jedynie poprzez zakazanie monarchii.
Takie rozumienie stanowi podstawę nowoczesnego rozróżnienia między republikami a monarchiami, ale uderzające jest to, jak długo trwało, zanim zostało ono mocno ugruntowane. Pisząc ponad wiek po powstaniu republiki angielskiej, definicja Jeana-Jacques’a Rousseau była bardziej zgodna z rozumieniem Cycerona: 'Nadaję zatem nazwę „Republika” każdemu państwu, które rządzi się prawami, bez względu na formę administracji: bo tylko w takim przypadku rządzi interes publiczny’. Dalej w przypisie potwierdza, że „W takim przypadku nawet monarchia jest republiką” (Jean-Jacques Rousseau, The Social Contract and Other Late Political Writings, ed. and trans. Victor Gourevitch, Cambridge, 1997, s. 67). To rewolucje amerykańska i francuska w dużej mierze utrwaliły zwrot ku nowszemu rozumieniu rządów republikańskich, ale nawet po nich można dostrzec ślady starszego rozumienia. Na przykład, brytyjska konstytucja nadal była przedstawiana jako republika w tych kategoriach. W 1790 roku Charles James Fox oświadczył, że „nasza konstytucja była republiką, w słusznym znaczeniu tego słowa; była to monarchia założona dla dobra ludu”. Sto lat później H. G. Wells określił ustrój brytyjski jako „koronowaną republikę” (Frank Prochaska, The Republic of Britain, 1760-2000, Londyn, 2000, s. xvi). Co więcej, nie zniknęła ani koncepcja, że rząd republikański powinien działać w interesie dobra publicznego, ani twierdzenie, że władcy mogą być oceniani według tego, czy to robią, czy nie.
Tak więc, republikanizm jest złożoną koncepcją polityczną o długiej historii. A jednak jego zdolność do adaptacji jest dokładnie tym, co utrzymywało go w aktualności przez wieki. Moja nadchodząca książka Polity szczegółowo analizuje historię tego pojęcia. Zrozumienie tej historii zapewnia nam nie tylko lepsze zrozumienie naszej obecnej sytuacji politycznej, ale także bogaty rezerwuar idei, które mogą służyć jako zasoby w rozwiązywaniu palących problemów politycznych dwudziestego pierwszego wieku.
Rachel Hammersley jest starszym wykładowcą historii intelektualnej na Uniwersytecie Newcastle. Jej książka, Republicanism, jest dostępna od 25 września w Europie i 20 listopada w Ameryce Północnej.