In het Evangelie van Johannes stelt Pontius Pilatus een vraag aan Jezus van Nazareth: “Wat is waarheid?”
Het is een vraag die ook gesteld zou kunnen worden over de geschiedenis van Pilatus zelf. Vanuit het perspectief van het Nieuwe Testament van de christelijke Bijbel was de Romeinse gouverneur van Judea een weifelende rechter die Jezus aanvankelijk vrijsprak voordat hij toegaf aan de wil van de menigte en hem ter dood veroordeelde. Daarentegen wordt hij in niet-bijbelse bronnen afgeschilderd als een barbaarse leider die moedwillig de tradities van het Joodse volk, waarover hij het gezag voerde, tartte. Wat was de waarheid?
WATCH: Jesus: His Life in HISTORY Vault
Jezus voor Pilatus voor zijn dood.
DeAgostini/Getty Images
Pilatus’ vroege leven is een mysterie.
De geschiedenis zegt weinig over Pilatus voordat hij tussen 26 en 36 na Christus dienst deed als Romeins prefect van Judea. Aangenomen wordt dat hij werd geboren in een ruitersfamilie in Italië, maar volgens sommige legenden was Schotland zijn geboorteland.
Een van de vroegste – en meest vernietigende – verslagen over Pilatus komt van de Joodse filosoof Philo van Alexandrië. Schrijvend rond 50 A.D., hekelde hij de prefect voor zijn “omkoperijen, beledigingen, berovingen, wandaden en buitensporige verwondingen, executies zonder proces, voortdurend herhaald, onophoudelijk en uiterst wreed.”
“Philo vat Pilatus’ bewind samen als corrupt en vol omkoperij,” zegt Stephen J. Patterson, een historicus van het vroege christendom aan de Willamette University en de auteur van verschillende boeken, waaronder The Forgotten Creed: Christianity’s Original Struggle Against Bigotry, Slavery, and Sexism. Dat soort gedrag zou voor een Romeins heerser niet zo uitzonderlijk zijn geweest, maar Pilatus deed het blijkbaar meedogenlozer dan de meesten.”
Probleem is dat het niet eenvoudig is om te weten hoe historisch Philo’s verslag eigenlijk was, zegt Helen Bond, hoofd van de University of Edinburgh’s School of Divinity en auteur van Pontius Pilate in History and Interpretation. “Philo is een enorm dramatische schrijver,” merkt ze op, en een met zeer duidelijke vooroordelen: “Mensen die de Joodse wetten handhaven worden op zeer positieve wijze opgetekend, terwijl mensen die dat niet doen in zeer negatieve termen worden beschreven.”
Gezien Pilatus’ verzet tegen de Joodse wet, beschrijft Philo hem “zeer hardvochtig.”
LEES MEER: De Bijbel zegt dat Jezus echt was. Welk ander bewijs is er?
De geseling van Jezus, die werd gefolterd voorafgaand aan zijn kruisiging.
DeAgostini/Getty Images
Pilatus kwam in conflict met de Joodse bevolking in Jeruzalem.
Philo schreef ook dat Pilatus een paar vergulde schilden met de naam van de Romeinse keizer Tiberius in het voormalige paleis van koning Herodes in Jeruzalem toeliet, wat in strijd was met de Joodse gebruiken. Een halve eeuw later vertelde de Joodse historicus Flavius Josephus een soortgelijk verhaal, namelijk dat Pilatus troepen met militaire standaarden met de beeltenis van de keizer in Jeruzalem toeliet, hoewel de Joodse wet beelden in de stad verbood. Een grote menigte reisde uit protest naar de hoofdstad van Judea, Caesarea, en ging vijf dagen lang rond het paleis van Pilatus liggen tot hij toegaf.
“Josephus werd in Jeruzalem geboren in het jaar dat Pilatus zijn ambt neerlegde en zou dus redelijk goede informatie hebben gehad,” zegt Bond. “Het verhaal heeft de klank van een nieuwe gouverneur die ziet waar hij mee weg kan komen en de kracht van de lokale opinie volledig onderschat als het gaat om afbeeldingen.” Tegelijkertijd, merkt Bond op, toont het verhaal zijn bereidheid om terug te krabbelen en de publieke opinie te respecteren.
In een ander incident – met een bloediger einde – verhaalt Josephus dat Pilatus geld uit de Tempel schatkist gebruikte om een aquaduct naar Jeruzalem te bouwen. Toen zich ditmaal demonstranten verzamelden, stuurde Pilatus in burger geklede soldaten om in de menigte te infiltreren. Op zijn teken haalden zij knuppels uit hun gewaden en sloegen velen van de demonstranten dood.
LEES MEER: Waar is het hoofd van de heilige Johannes de Doper?
De Evangeliën schetsen een besluiteloze Pilatus.
Josephus vermeldde ook de beruchte rol van Pilatus bij het instemmen met de executie van Jezus. Volgens de Evangeliën arresteerde het Sanhedrin, een eliteraad van priesterlijke en lekenoudsten, Jezus tijdens het Joodse Pesachfeest, ernstig bedreigd door zijn leer. Zij sleepten hem voor Pilatus om berecht te worden wegens godslastering, omdat hij, zo zeiden zij, de Koning der Joden zou zijn. En ze dwongen Pilatus, de enige met de macht om een doodvonnis uit te spreken, op te roepen tot zijn kruisiging.
In tegenstelling tot de voorstelling van Pilatus als een genadeloos heerser door Philo en Josephus, schilderen alle vier Evangeliën hem af als een aarzelende rechter. Volgens het Evangelie van Marcus verdedigde Pilatus Jezus voordat hij toegaf aan de wens van de menigte.
Maar Marcus had een bijbedoeling, merkt Patterson op, omdat hij het Evangelie schreef in het midden van de mislukte Joodse Opstand tegen de Romeinse overheersing tussen 66 en 70 na Christus, terwijl de Christelijke sekte een bittere breuk met het Jodendom doormaakte en Romeinse bekeerlingen probeerde aan te trekken.
LEES MEER: Inside the Conversion Tactics of the Early Christian Church
“Het doel van Marcus is niet echt historisch,” zegt Patterson. “Het is om de Joodse oorlog in een bepaald licht te stellen. Marcus geeft de Joodse heersers in Jeruzalem de schuld van de vernietiging, omdat de hogepriesters en ambtenaren Jezus afwezen toen hij naar de stad was gekomen. Het verhaal dat Marcus vertelt over het proces tegen Jezus gaat minder over Pilatus en meer over het afschuiven van de schuld op de Joodse leiders.”
Pilatus wast zijn handen in onschuld en beweert dat Jezus’ uiteindelijke dood niet door zijn toedoen zou zijn.
DeAgostini/Getty Images
Volgens het evangelie van Matteüs waste Pilatus zijn handen ten overstaan van de menigte voordat hij aankondigde: “Ik ben onschuldig aan het bloed van deze man; zie er zelf maar op toe.” Het Joodse volk riep in antwoord: “Zijn bloed zij over ons en onze kinderen.” Het is een passage die millennia lang gebruikt zou worden om het Joodse volk te vervolgen.
“Matteüs zegt dat, hoewel de Romeinen de daad feitelijk uitvoerden, de Joden verantwoordelijk waren – een argumentatie die sindsdien natuurlijk desastreuze gevolgen heeft gehad,” zegt Bond. “Als Jezus problemen veroorzaakte op een bijeenkomst als Pesach, wanneer de stad stampvol was, denk ik niet dat Pilatus veel tijd zou hebben besteed aan zorgen over wat hij met hem moest doen. Het was geheel aan de gouverneur hoe hij met de zaak omging, en na het horen van het bewijsmateriaal heeft hij ongetwijfeld gedacht dat het wegwerken van Jezus de beste manier van handelen was.”
Een ander element van het nieuwtestamentische verhaal dat nog steeds niet door historisch bewijs wordt gestaafd is Pilatus’ aanbod om het doodvonnis van een misdadiger om te zetten door stemming van het volk – wat volgens de evangelieschrijvers een jaarlijkse Pesach-traditie was. In de Evangelies verkoos de menigte de misdadiger Barabbas boven Jezus. “Geleerden hebben gezocht naar bewijs,” zegt Patterson, “en hebben tot nu toe nooit iets gevonden dat verwijst naar de zogenaamde gewoonte om een gevangene vrij te laten op Pesach.”
LEES MEER: Discovery Shows Early Christians Didn’t Always Take the Bible Literally
Pilatus verdwijnt uit de geschiedenis na zijn bewind.
Volgens Josephus en de Romeinse geschiedschrijver Tacitus werd Pilatus uit zijn ambt ontheven en teruggestuurd naar Rome nadat hij buitensporig geweld had gebruikt om een vermoedelijke Samaritaanse opstand uiteen te drijven. Eenmaal in Rome, verdween Pilatus uit de geschiedschrijving. Volgens sommige overleveringen werd hij door keizer Caligula terechtgesteld of pleegde hij zelfmoord, waarbij zijn lichaam in de rivier de Tiber werd geworpen. De vroegchristelijke schrijver Tertullianus beweerde zelfs dat Pilatus een volgeling van Jezus werd en probeerde de keizer tot het christendom te bekeren.
In 1961 ontdekten archeologen in Caesarea harde bewijzen voor het bestaan van Pilatus. Een fragment van een gebeeldhouwde steen met de naam en de titel van Pilatus in het Latijn werd ondersteboven gevonden, als trede in een oud theater. Het is waarschijnlijk dat de “Steen van Pilatus” oorspronkelijk diende als een inwijdingsplaquette voor een ander bouwwerk. Een artikel van november 2018 in Israel Exploration Journal kondigde een verdere ontdekking aan toen geavanceerde fotografie de naam van Pilatus onthulde die in het Grieks was gegraveerd op een 2000 jaar oude ring van een koperlegering, opgegraven uit Herodium.
