Dr. Jane Goodall over Trump, verkeerd geciteerd in Davos en waarom de dood haar ‘volgende grote avontuur’ is

Dr. Jane Goodall is op een missie – dezelfde missie die haar al bijna zes decennia over de hele wereld voortstuwt. Maar ze heeft een nieuw gevoel van urgentie, want niet alleen de tijd van de planeet raakt op, maar ook de hare.

Ze is tenslotte “jolly almost 86”. Maar het is niet de dood die Goodall beangstigt: ze zegt dat doodgaan haar “volgende grote avontuur” is, en ze heeft liever dat mensen vragen stellen over de dood dan over vertragen, wat ze al lang weigert te doen. Het is passiviteit waar ze bang voor is. En apathie. En de wetenschap dat “het meest intellectuele wezen dat ooit op de planeet liep, zijn enige thuis aan het vernietigen is”.

Een ding dat wel leuk is, is als mensen zeggen ‘Wat is je volgende grote avontuur?’, en dat is doodgaan. Of je sterft en het is afgelopen, of je sterft en het is iets. In dat geval is het het beste avontuur dat ik me kan voorstellen.

Dat wil niet zeggen dat ze niet geeft om haar boodschap, hoewel. Dat doet ze wel, ten diepste, maar hoeveel andere manieren zijn er om iets te verwoorden wat ze al 30 jaar herhaalt? Een gesprek met Goodall voorafgaand aan haar openingstoespraak op het Emirates Airline Festival of Literature, was bijna hetzelfde als naar haar kijken op het podium. Ze eist de aandacht op met dezelfde gereserveerde, maar krachtige uitstraling, of ze nu in een zaal zit met één of met 100 mensen. En zoals ik later ontdek, zijn haar antwoorden op interviewvragen vaak woordelijk overgenomen uit de toespraak die ze op het punt staat te houden.

Goodall wil niet per se interviews geven nadat ze om 3 uur ’s nachts in Dubai is aangekomen. Maar ze doet het, om dezelfde reden die ze altijd heeft gehad: hoe meer mensen haar boodschap horen, hoe meer er zijn om die te delen, zelfs lang nadat ze er niet meer is. Wij zijn gewoon haar vaten.

“Toen ik 10 was, lachte iedereen me uit omdat ik naar Afrika wilde om met wilde dieren te leven,” herinnert Goodall zich weemoedig. “En ze zeiden: hoe kun je, je hebt geen geld en de Tweede Wereldoorlog woedt en je bent nog maar een meisje. Mama zei: ‘Als je zoiets wilt, moet je heel hard werken en elke kans aangrijpen, niet opgeven’. Ik wou dat mama nog leefde om te weten hoeveel mensen hebben gezegd of geschreven ‘omdat jij het me hebt geleerd, omdat jij het hebt gedaan, kan ik het ook’.”

Goodall reist al sinds 1986 non-stop

Tientallen jaren haast Goodall zich van land naar land om er bij zoveel mogelijk gewillige oren op aan te dringen dat mensen zich bewust worden van de klimaatverandering. Sinds 1986, heeft ze nooit meer dan drie weken op een plaats doorgebracht.

Maar iedereen die Goodall heeft ontmoet, weet dat ze misschien nog net zo scherp is als zes decennia geleden, toen ze samen met de chimpansees in Gombe, nu Tanzania, leefde en de baanbrekende observaties deed die de moderne wetenschap op zijn kop zette en haar naar roem katapulteerde.

Ze miste geen slag toen ze een 45 minuten durende lezing gaf zonder aantekeningen, voor een menigte vol aanbiddende fans in het midden van het Midden-Oosten, noch knipperde ze met haar ogen toen ze een fotograaf dirigeerde om naar een ander uitkijkpunt te gaan, om hun foto beter te kaderen, voordat ze een verslaggever (ik) vertelde om te schuiven in hun stoel totdat ze zo dicht bij haar waren als ze wilde dat ze zouden zijn.

Er was een 85-jarige vrouw die nauwelijks negen uur eerder in Dubai was aangekomen, die de kamer beter beheerste en reorganiseerde dan wie dan ook in de kamer. “Ik ben al zo vaak geïnterviewd,” zei ze, met een glinstering in haar ogen, “ik weet dit allemaal”. En nu, zei ze – op dezelfde nuchtere toon die ze aanslaat of ze nu eigenzinnige verslaggevers, wereldleiders of een auditorium vol aanbiddende fans toespreekt – mogen we “beginnen”.

Met een carrière in wetenschap en natuurbehoud die de wereld heeft geboeid sinds haar begin in de bossen van Tanzania in 1960, is Goodall nog niet op haar lauweren gaan rusten om zich te koesteren in haar eigen prestaties. In feite lijkt elke nieuwe prestatie een nog grotere stimulans voor haar om meer te doen, om harder te proberen.

Goodalls uitstapje naar het publieke bewustzijn is bekend: het verhaal van een jonge Engelse vrouw die al haar geld opspaarde voor een boottocht naar Afrika, om tussen chimpansees te leven en die te bestuderen. Er waren veel redenen om te gaan, meestal een diepgewortelde liefde voor dieren, maar volgens haar was het lezen van Edgar Rice Burroughs’ Tarzan misschien wel de druppel die de emmer deed overlopen. “Ik werd hartstochtelijk verliefd op die glorieuze man van de jungle en wat deed hij? Hij trouwde met de verkeerde Jane. ”

Van leven met chimpansees naar het proberen te redden van de planeet was niet ‘een bewuste beslissing’

Toen ze in Tanzania was, trotseerde Goodall de critici van haar geslacht, jeugd en niet-wetenschappelijke achtergrond. Al haar wakkere uren besteedde ze aan het observeren van de chimpansees door een verrekijker, in een poging om steeds dichterbij te komen (“ze keken meestal één keer naar deze eigenaardige witte aap en renden weg”).

Tegen het einde van een zes maanden durende studiebeurs en met weinig anders om haar tijd te laten zien, maakte Goodall een aantal fenomenale doorbraken: ze observeerde een chimpansee die op een dood dier zat te knagen, wat in tegenspraak was met de populaire overtuiging dat deze dieren geen vlees aten. Dezelfde chimpansee, die van Goodall de bijnaam David Grijsbaard had gekregen vanwege zijn witte sikje, werd vervolgens geobserveerd terwijl hij takjes en gras gebruikte om in een termietenheuvel naar voedsel te zoeken. Tot op dat moment werden het maken en gebruiken van gereedschap alleen gezien als iets waartoe mensen in staat waren. De ontdekking, samen met de film Miss Goodall and the Wild Chimpanzees uit 1965, maakte Goodall beroemd.

Maar pas in 1986, op een conferentie in Amerika waar werd gekeken naar chimpanseegedrag in verschillende omgevingen, werd haar blikveld nog verbreed. “We hadden een sessie over natuurbehoud en het was schokkend. In heel Afrika gingen de bossen achteruit, het aantal chimpansees nam af, chimpansees werden gevangen in strikken, mensen trokken dieper het bos in en namen ziektes mee … het was een schok en ik kon niet slapen na het zien van onze naaste verwanten, zeer sociale wezens, in kooien alleen en omringd door metalen tralies”, herinnert Goodall zich.

“Ik ging naar de conferentie als wetenschapper en ik vertrok als activist.”

Goodall over Trump, Greta Thunberg en verkeerd geciteerd worden in Davos

Er zijn verschillende methoden om klimaatverandering aan te pakken, zegt ze, en de meeste houden in dat we ons eigen intellect ten goede gebruiken. “We moeten de armoede uitroeien – als we dat niet kunnen, kunnen we het milieu niet redden, want als je echt arm bent, zul je de laatste boom omhakken om voedsel te verbouwen. Je vist de laatste vis om te proberen je familie te voeden. We moeten aan de ene kant de armoede verlichten en aan de andere kant deze niet-duurzame levensstijl afbouwen. En dan is er nog de menselijke bevolking. Dat zijn dingen waar je niets tegenin kunt brengen,” zegt ze, voordat ze eraan toevoegt: “Wat ik over de bevolking zeg, kun je verkeerd citeren en dat doen mensen ook, waarschijnlijk expres.”

“Er zijn nu 7,2 miljard mensen op de planeet en ze zeggen dat er in 2050 9,7 miljard zullen zijn. Dat is gewoon pure wiskunde en alles wat je zegt is: wat kan de natuur doen?”

Goodall verwijst naar haar recente opmerkingen, over overbevolking van de aarde, gemaakt in Davos tijdens het World Economic Forum vorige week. In de mainstream media verscheen kritiek op haar standpunt, omdat ze het probleem te eenvoudig zou voorstellen. Goodall overwoog iets te schrijven om haar standpunt duidelijk te maken, maar koos ervoor het gewoon te “negeren”.

“En de kritiek dat het een beschuldigende vinger is naar de ontwikkelingslanden, dat is niet waar. Een kind dat opgroeit in bijvoorbeeld Dubai of Abu Dhabi in een welvarend gezin zal minstens zes, zo niet tien keer meer natuurlijke hulpbronnen gebruiken dan een Afrikaans kind. ligt gewoon ten grondslag aan alle andere dingen die mis zijn gegaan, het maakt de andere dingen alleen maar erger.”

Goodall gelooft nog steeds in een plaats voor Davos in de wereldwijde klimaatstrijd. Ze “zou niet gaan als ik niet geloofde dat we het konden”. Dit jaar was bijzonder bemoedigend, zegt ze, omdat klimaatverandering bovenaan de agenda stond. Ze kon ook haar initiatief voor de aanplant van bomen aankondigen, de “one trillion tree challenge”, waaraan zelfs de Amerikaanse president Donald Trump zich heeft gecommitteerd. Ze kon ook het momentum waarnemen waarmee jonge mensen, zoals de 17-jarige eco-activiste Greta Thunberg, zich verzamelen als voorvechters van de zaak.

Over Trump heeft ze haar standpunt heel duidelijk gemaakt. Op de vraag tijdens haar toespraak naar wie ze kijkt als een invloedrijke stem, zegt ze: “Ik wil dat op een andere manier beantwoorden en zeggen dat één persoon naar wie ik niet zou luisteren, Donald Trump is.” In 2017 vergeleek ze zijn gedrag met dat van een chimpansee. Van Thunberg heeft ze echter goede hoop dat de jonge Zweed de zaak nog meer onder de aandacht zal brengen. Hoop, en jonge mensen, zijn vooral belangrijk voor haar op dit moment.

Goodall is hoopvol voor de ambities van de VAE, en keert hier elk jaar terug

Goodall richtte haar Roots and Shoots-programma in 1991 op om jongeren samen te brengen om te werken aan behoud en humanitaire kwesties. “Zoveel jonge mensen hadden me verteld dat ze geen hoop voor de toekomst hadden. Ze waren depressief en boos – maar bovenal apathisch en leken zich er niets van aan te trekken, want jij hebt onze toekomst in gevaar gebracht en er is niets wat we eraan kunnen doen. Maar ik denk van wel.”

Iedere dag heeft iedereen invloed op de planeet en wij mogen kiezen wat voor invloed we hebben. Als miljarden mensen elke dag ethische keuzes beginnen te maken, beginnen we op weg te gaan naar een ethische wereld

Roots and Shoots bestaat al zeven jaar in de VAE. Goodall bezoekt elk jaar om de voortgang te controleren. Ze is onder de indruk van de inspanningen voor natuurbehoud hier – over de vooruitgang in het benutten van energie uit zon, wind en getij, en de herintroductie van de Arabische oryx in het wild.

“De kinderen zijn erg gepassioneerd, zoals ze overal zijn, zodra we naar hen luisteren en hen in staat stellen actie te ondernemen. Dat is heel bemoedigend.

“Terwijl ik over de wereld reis, leer ik inderdaad over alle vreselijke dingen die gebeuren, maar ik ontmoet zoveel ongelooflijke mensen die geweldige projecten doen en er is een hele nieuwe houding ten opzichte van het klimaat, ten opzichte van het redden van het bos. Mensen begrijpen het tenminste, en ze beginnen dapper genoeg te zijn om actie te ondernemen.”

Die actie hoeft geen openlijk activisme te zijn. Het kan ethisch winkelen zijn en minder vlees eten, voegt ze eraan toe.

Waarom Goodall in veganisme gelooft

Goodall is nu zelf veganist, maar valt terug op vegetarisme als ze op reis is, om “niet tot last te zijn” van degenen bij wie ze logeert. Ze neemt ook notenboter of zuivelvrije creamer mee op reis.

Ze is ook fel gekant tegen fabrieksboerderijen, die ze “concentratiekampen” noemt, nog een opmerking die haar in het verleden kritiek heeft opgeleverd. “Toen ik dat voor het eerst zei, zei iemand dat je dieren met joden vergelijkt. Nou, nee, dat doe ik niet. Gelukkig schreef een overlevende van een concentratiekamp over fabrieksboerderijen en noemde het Het Eeuwige Treblinka. Er zijn altijd mensen die alles willen bekritiseren”.

In wezen vindt ze echter dat ook de consument moet worden aangesproken. Goodall kwam onder vuur te liggen toen olie- en gasmaatschappij Conoco de bouw van haar heiligdom in Congo financierde. Ze gelooft dat ze werd uitgelachen voor hypocrisie, “of iets dergelijks”. Maar, zo redeneerde ze, ze probeerden bezorgd te zijn om het milieu.

“Ik gebruik hun producten, ik vlieg en rijd. Ze proberen het goed te doen, het beste voor mij is om te proberen hen te helpen het beter te doen, om hen te steunen. En tegelijkertijd kunnen zij zich beter voelen door geld aan ons te geven om de chimpansees te helpen,” zegt ze. “We hebben altijd de neiging om de producent of een bepaald bedrijf de schuld te geven omdat het het milieu schaadt, maar je koopt nog steeds hun producten. Dus de consument heeft hier ook een rol te spelen.”

Goodall zal nooit klaar zijn, maar de dood schrikt haar niet af

Honderden mensen stonden een uur in de rij om haar in Dubai te horen spreken, en ze zaten gebiologeerd te luisteren toen ze de menigte voorstelde aan de opgezette speeltjes waarmee ze altijd reist; elk een hoogst intelligent dier. Er is Ratty de rat, Knorretje het varken, Octavia de octopus, er is Koe, en dan is er Meneer H, een opgezette aap, aan haar gegeven door een blinde goochelaar. Hij is al 29 jaar bij haar en is in 65 landen geweest, vertelt ze het publiek.

Aan het eind van haar 45 minuten durende toespraak, krijgt Goodall een staande ovatie, zoals ze vaak doet. Mensen veegden tranen weg terwijl ze klapten. Meer kinderen dan volwassenen stelden na afloop vragen, wat haar zichtbaar bemoedigde. Maar voordat ze het podium verliet, greep Goodall terug naar de microfoon: “Dank u wel voor uw komst,” zei ze boven het applaus uit, “U bent het die mij de moed en inspiratie geeft om door te gaan.”

Dit is nog een duidelijke aanwijzing dat Goodall gewoon nooit klaar zal zijn. Misschien dat ze daarom zo vredig accepteert als ze over sterven spreekt. “Wat wel leuk is, is als mensen zeggen ‘Wat is je volgende grote avontuur?’, en dat is doodgaan,” vertelt ze me rustig. “Ofwel sterf je en is het afgelopen, ofwel sterf je en is het iets. In dat geval is dat het beste avontuur dat ik me kan voorstellen. Wat is het iets? Wel, de beste wetenschappers op deze planeet zijn het er nu over eens dat er intelligentie is buiten het universum.”

Toen de honderden mensen de zaal uit druppelden, sommigen nog zichtbaar geëmotioneerd, spraken ze geanimeerd met elkaar. We stonden in de rij om onze boeken te laten signeren. We sms’ten onze vrienden en familie over wat we hadden gehoord. We postten op sociale media.

Haar publiek in Dubai werd Goodall’s schip, dat haar boodschap verspreidde over de VAE, en over de wereld. En die boodschap, in de kern, is eigenlijk heel simpel. “Elke dag heeft iedereen een impact op de planeet en we mogen kiezen wat voor impact we maken. Als miljarden mensen elke dag ethische keuzes beginnen te maken, beginnen we toe te werken naar een ethische wereld.”

“Als we niet veranderen, is de toekomst erg grimmig en somber.”

Geactualiseerd: February 6, 2020 02:25 PM