Ascanius, in de Romeinse legende, zoon van de held Aeneas en de traditionele stichter van Alba Longa, waarschijnlijk de plaats van het moderne Castel Gandolfo, bij Rome. In verschillende versies wordt Ascanius op verschillende manieren in de tijd geplaatst. De gebruikelijke versie, te vinden in Vergilius’ Aeneis, maakt van de Trojaanse Creusa zijn moeder. Na de val van Troje, ontsnapten Ascanius en Aeneas naar Italië. Ascanius ontketende een oorlog tussen de Trojanen en de Latijnen door het hert te verwonden van Silvia, de dochter van de koninklijke herder. Aeneas won de oorlog, doodde de Latijnse bevelhebber Turnus, en trouwde met Lavinia, de dochter van koning Latinus. Aeneas stichtte vervolgens Lavinium, de moederstad van Alba Longa en Rome. Ascanius werd na de dood van zijn vader koning van Lavinium. Dertig jaar na de stichting van Lavinium stichtte Ascanius Alba Longa en regeerde het tot zijn dood.
In het verslag van de Romeinse geschiedschrijver Livy is Ascanius echter na de stichting van Lavinium geboren en was hij de zoon van Aeneas en Lavinia. Ascanius werd ook Iulus genoemd, en via hem heeft de gens Julia (waaronder de familie van Julius Caesar) haar afstamming op die naam teruggevoerd.