” unieke bedrading van de hersenen … liet hem de mogelijkheid de wereld te ervaren vanuit het gezichtspunt van een hogere dimensie,” schreef Leonard Shlain in zijn stimulerend onderzoek naar de bron van Leonardo’s genialiteit. Maar wat is “hoger bewustzijn” eigenlijk, en kan het worden losgekoppeld van de bagage van spiritualisme en bijgeloof om ons seculiere begrip van wat het betekent om mens te zijn te verrijken?
Weinig hedendaagse denkers hebben meer gedaan om de filosofie weer een leidraad voor het openbare leven en een praktisch instrument voor persoonlijke groei te maken dan filosoof en School of Life-oprichter Alain de Botton, die prachtig heeft geschreven over blijvende ideeën als de rol van kunst in het menselijk geluk en wat Nietzsche ons leert over de karaktervormende rol van moeilijkheden. De Botton’s fantastische recente gesprek met Tim Ferriss wees me op dit even fantastische video-essay waarin de vraag naar hoger bewustzijn wordt onderzocht.
Als menselijke wezens brengen we het grootste deel van ons leven door met het functioneren in staten van lager bewustzijn, waar we voornamelijk bezig zijn met onszelf, ons overleven en ons eigen succes, eng gedefinieerd.
Het gewone leven beloont praktische, niet-introspectieve, zelfrechtvaardigende zienswijzen die de kenmerken zijn van wat we “lager” bewustzijn zouden kunnen noemen. Neurowetenschappers spreken van een “lager” deel van de hersenen dat zij de reptielachtige geest noemen en vertellen ons dat we onder zijn invloed terugslaan als we worden geraakt, anderen de schuld geven, alle verdwaalde vragen de kop indrukken die geen onmiddellijke relevantie hebben, er niet in slagen vrij te associëren, en dicht bij een vleiend beeld blijven van wie we zijn en waar we naar toe gaan.
Hoewel, op zeldzame momenten, wanneer er geen bedreigingen of eisen aan ons worden gesteld, misschien laat in de nacht of vroeg in de ochtend, wanneer ons lichaam en onze passies comfortabel en rustig zijn, hebben we het voorrecht toegang te kunnen krijgen tot de hogere geest – wat neurowetenschappers onze neocortex noemen, de zetel van verbeelding, empathie en onpartijdig oordeel. We maken onze greep op ons eigen ego losser en stijgen op naar een minder bevooroordeeld en universeler perspectief, waarbij we een beetje van de gebruikelijke angstige zelfrechtvaardiging en broze trots afwerpen.
In zulke toestanden beweegt de geest zich voorbij zijn specifieke eigenbelangen en verlangens. We beginnen aan andere mensen te denken op een meer fantasierijke manier. In plaats van te bekritiseren en aan te vallen, zijn we vrij om ons voor te stellen dat hun gedrag gedreven wordt door druk die voortkomt uit hun eigen primitievere geest, waarover zij ons over het algemeen niets kunnen vertellen. Hun humeurigheid of wreedheid zijn, zo zien wij nu, eerder symptomen van gekwetstheid dan van “kwaad.”
Het is een verbazingwekkende geleidelijke evolutie om het vermogen te ontwikkelen om de daden van anderen te verklaren aan de hand van hun leed, in plaats van eenvoudig in termen van hoe het ons treft. We beseffen dat de gepaste reactie op menselijkheid niet angst, cynisme of agressie is, maar altijd – als we het aankunnen – liefde. Op zulke momenten openbaart de wereld zich als heel anders: een plaats van lijden en misplaatste inspanning, vol mensen die ernaar streven gehoord te worden en tegen anderen uitvallen, maar ook een plaats van tederheid en verlangen, schoonheid, en ontroerende kwetsbaarheid.
De gepaste reactie is universele sympathie en vriendelijkheid.
Staten van hoger bewustzijn zijn, natuurlijk, wanhopig van korte duur. We moeten er in ieder geval niet naar streven om ze permanent te maken, omdat ze niet zo goed samengaan met de vele belangrijke praktische taken die we allemaal moeten uitvoeren. Maar we moeten er het beste van maken wanneer ze zich voordoen, en hun inzichten oogsten voor de tijd waarin we ze het meest nodig hebben. Hoger bewustzijn is een grote overwinning op de primitieve geest, die dergelijke mogelijkheden niet kan voorzien. Idealiter zouden we wat meer oog hebben voor de voordelen van deze hogere geest en ernaar streven onze oceaanervaringen wat minder willekeurig te maken en wat minder te hullen in onnodig mysterie.
De film maakt deel uit van de uitstekende School of Life serie die eerder heeft onderzocht wat grote boeken doen voor de ziel, hoe we kunnen stoppen met gewoontevorming, waar filosofie voor is, hoe we bevredigend werk kunnen vinden, en wat er na religie komt.