PILAT, PONTIUS (Πόντιος Πειλάτος). Pontius Pilatus jest łacińską formą tego imienia. Znaczenie jest niepewne: Pontius może być związany z „mostem” lub „piątym”; Pilatus może oznaczać „uzbrojony w oszczep”, lub może odnosić się do pilusa, lub filcowej czapki, godła wyzwolonego niewolnika. Piłat był rzymskim procurator Judei, który skazał Jezusa na śmierć przez ukrzyżowanie (Matt 27:2ff.).
1. Źródła informacji. Wszystkie cztery Ewangelie mówią coś o Piłacie; czwarta Ewangelia daje dodatkowy wgląd w jego charakter i filozofię. Poza NT, prawie wszystkie informacje pochodzą z dwóch źródeł: (1) Józefusa (Antiq. i War) i (2) Filona z Aleksandrii (Legatio ad Gaium). Z tych źródeł Józef jest zdecydowanie pełniejszy i bardziej wiarygodny, Filon jest mocno uprzedzony do Piłata i dlatego nie może pisać o nim z wystarczającym obiektywizmem. Poza tym w 1961 r. w Cezarei odkryto kamienną tablicę, na której widnieją łacińskie imiona Pontius Pilatus i Tiberius, co stanowi archeologiczny dowód na historyczność Piłata.
2. Streszczenie życia Piłata. Piłat był obywatelem rzymskim, urodzonym prawdopodobnie we Włoszech, ale data i miejsce jego urodzenia nie są znane; jest mało prawdopodobne, że urodził się później niż w roku 1 p.n.e. Był żonaty, a jego żona jest wspomniana (Mat. 27:19); nie wiadomo, czy miał jakieś dzieci. Jako członek Equestrii, czyli klasy średniej Rzymian, mógł odziedziczyć majątek, który kwalifikował go do tego statusu. Jego kariera, zanim został prokuratorem Judei, nie jest znana, ale z pewnością musiał pełnić szereg funkcji cywilnych lub wojskowych, zanim mógł zostać prokuratorem prowincji. Piłat był piątym rzymskim prokuratorem Judei, mianowanym ok. 26 r. n.e. przez cesarza Tyberiusza na miejsce Waleriusza Gratusa. Do Judei sprowadził z sobą żonę. Obszar jurysdykcji Piłata obejmował Samarię, Judeę, tj. dawne królestwo Archelaosa, oraz obszar S aż po Gazę i Morze Martwe. Jego funkcje łączyły w sobie odpowiedzialność wojskową i administracyjną. Jego bezpośrednim przełożonym był rzym. namiestnik Syrii, ale rzeczywisty charakter tego związku nie jest znany. Władza Piłata nad wszystkimi osobami na jego terenie, z wyjątkiem obywateli rzymskich, była praktycznie absolutna. Z drugiej strony, Żydzi otrzymali pewien stopień wolności i samorządności. Sanhedryn w Jerozolimie posiadał różne funkcje sądownicze, ale wyroki śmierci nie mogły być wykonywane, dopóki nie zostały potwierdzone przez rzymskiego prokuratora. Z powodu problemów politycznych i religijnych Judea, z punktu widzenia Rzymian, była trudną prowincją do rządzenia. Piłat oburzył Żydów, wysyłając do Jerozolimy żołnierzy z rzymskimi sztandarami wojskowymi, na których widniały emblematy uznawane przez Żydów za bałwochwalcze. Próbowano tego już wcześniej, a sprzeciw Żydów był tak silny, że władze rzymskie usunęły obraźliwe insygnia ze sztandarów, które wniesiono do Jerozolimy. Gdy Piłat odwrócił tę politykę, spotkał się z ostrym oporem żydowskim, który starał się przezwyciężyć grożąc zabiciem przeciwników. Znalezienie ich nieugięty w ich opozycji i nie boi się śmierci, Piłat w końcu musiał poddać punkt. Incydent ten ujawnia zły osąd, upór, a w końcu słabość Piłata. Piłat oburzył Żydów, przywłaszczając sobie pieniądze z korbanów, czyli religijnych datków ze skarbca świątynnego, na sfinansowanie budowy akweduktu o długości około dwudziestu pięciu metrów, który miał doprowadzić wodę do Jerozolimy z wyżyn położonych na południe od miasta. Żydzi uznali to działanie za świętokradztwo i zareagowali gwałtownie. Wielu uczestników zamieszek zostało zabitych przez żołnierzy Piłata. To może być okrucieństwo wspomniane w Łukasza 13:1, 2.
Philo z Aleksandrii (cytując Agryppę I) mówi o Piłacie w Legatio ad Gaium (38), że Żydzi
drażnili Piłata do największego możliwego stopnia, gdyż obawiał się, że mogą udać się z ambasadą do cesarza, i mogliby go oskarżyć o inne szczegóły jego rządów – jego korupcje, jego zuchwalstwo, jego gwałt, jego zwyczaj obrażania ludzi, jego okrucieństwo, jego ciągłe mordowanie ludzi niesprawdzonych i bezkarnych, i jego niekończące się, bezinteresowne i najcięższe nieludzkie traktowanie.
Tę ocenę Piłata należy uznać za znacznie przesadzoną, na co wskazuje znacznie bardziej umiarkowany ton wypowiedzi o Piłacie w NT. To, że był on w stanie kontynuować swój urząd prokuratora Judei przez dziesięć lat, wydaje się wskazywać na skrajną tendencyjność słów Filona.
Polityczna ruina Piłata nastąpiła przez jego własną głupotę. Pewien Samarytanin twierdził, że wie, gdzie na szczycie góry Gerizim Mojżesz ukrył złote przedmioty związane z Przybytkiem. Twierdzenie to wynikało z ignorancji i fanatyzmu, gdyż Mojżesz nigdy nie przekroczył Jordanu, a więc nie mógł odwiedzić góry Gerizim. Wielkie zgromadzenie Samarytan zebrało się jednak u podnóża góry, zamierzając wejść na jej szczyt w poszukiwaniu rzekomych skarbów. Głupio byli uzbrojeni w broń, którą Piłat zinterpretował jako groźbę powstania. Wielu z Samarytan zostało zabitych przez żołnierzy Piłata. Sprawa z górą Gerizim była jednak tylko przelotnym incydentem i z pewnością nie stanowiła realnego zagrożenia dla rzymskiego panowania w Pal. Piłat zabił tak wielu ludzi, że Samarytanie złożyli skargę do przełożonego Piłata, Witeliusza, rzymskiego gubernatora Syrii. Witeliusz zdymisjonował Piłata jako prokuratora Judei i nakazał mu udać się do Rzymu, aby cesarz wydał wyrok w sprawie jego pochopnego postępowania w sprawie Gerizim. To zakończyło dziesięć lat Piłata jako procurator.
Cesarz Tyberiusz zmarł 16 marca a.d. 37, przed przybyciem Piłata do Rzymu. Najwyraźniej Piłat uniknął procesu z powodu śmierci cesarza. Wszystkie relacje o Piłacie po jego przybyciu do Rzymu są późnej daty i są uważane przez historyków za wątpliwe i legendarne. Wspólna historia mówi, że został wygnany do miasta Vienne w Galii, gdzie ostatecznie popełnił samobójstwo. Mówi o tym Euzebiusz (HE, ii. 7). Według innej opowieści Piłat został ścięty z rozkazu Tyberiusza, ale przed egzekucją odpokutował. Fałszywa księga Acta Pilati (pochodząca z IV lub V w. n.e.) oczyszcza Piłata z wszelkiej winy, a nawet przedstawia go jako wyznającego, że Jezus jest Synem Bożym (rozdz. 46). Istnieją też inne księgi zatytułowane Acta Pilati, które różnią się między sobą, a wszystkie są fałszywe. Jedna z legend głosi, że żona Piłata została chrześcijanką. Mówi się, że Kościół koptyjski obchodzi 25 czerwca jako dzień ku czci Piłata jako świętego i męczennika (A. Souter w HDCG, ii, 366). Idea ta pozbawiona jest podstaw historycznych. O wiele bardziej prawdopodobne jest, że Piłat popełnił samobójstwo, ale to również nie może być udowodnione.
3. Piłat a proces i śmierć Jezusa. Zewnętrzne fakty dotyczące związku Piłata z procesem i śmiercią Jezusa są następujące: (1) Sanhedryn żydowski uznał Jezusa za godnego śmierci (Mk 14:64). (2) Jezus został związany i przekazany Piłatowi (15:1). (3) Piłat zapytał Żydów, jakie oskarżenie wnieśli przeciwko Jezusowi (J 18:29). (4) Piłat powiedział Żydom, aby wzięli Jezusa i osądzili Go według swojego prawa (18:31), ale oni odpowiedzieli, że nie mają władzy, aby wykonać wyrok śmierci (ibid.). (5) Piłat zapytał Jezusa o Jego pretensje do bycia królem; Jezus przyznał, że był królem, ale „nie z tego świata” (Mk 15:2; J 18:33-38). (6) Piłat wysłał Jezusa do Heroda, a Jezus został odesłany przez Heroda (Łk 23:6-12). (7) Żona Piłata wysłała mu wiadomość z ostrzeżeniem (Mt 27:19). (8) Piłat zaproponował uwolnienie Jezusa, ale tłum domagał się Barabasza (Marka 15:9-11; Jana 18:39, 40). (9) Piłat publicznie obmył ręce wodą w daremnym geście zrzeczenia się odpowiedzialności (Mt 27:24). (10) Piłat kazał ubiczować Jezusa (J 19:1). (11) Piłat potwierdził niewinność Jezusa: „Nie znajduję w nim żadnej zbrodni” (J 19:4). (12) Piłat powiedział: „Oto człowiek!” (19:5). (13) Piłat ponownie zaświadczył o niewinności Jezusa (19:6). (14) Piłat ponownie rozmawiał z Jezusem o swojej władzy ukrzyżowania lub uwolnienia Go, na co Jezus odpowiedział (19:10, 11). (15) Piłat ponownie starał się uwolnić Jezusa, ale Żydzi powiedzieli mu, że byłoby to wykroczeniem przeciwko Cezarowi (19:12). (16) Piłat przyprowadził Jezusa przed lud i powiedział: „Oto król wasz!” (19:14). (17) Żydzi zaprzeczyli, że mają jakiegokolwiek króla oprócz Cezara, i powtórzyli swoje żądanie, aby Jezus został ukrzyżowany (19:15). (18) Piłat skazał Jezusa na ukrzyżowanie (19:16). (19) Piłat napisał nad krzyżem Jezusa tytuł: „Jezus z Nazaretu, król żydowski” (19:19). (20) Piłat odmówił spełnienia prośby Żydów o zmianę brzmienia tytułu (19:21, 22). (21) Piłat oddał Józefowi z Arymatei ciało Jezusa (19:38). (22) Piłat udzielił Żydom pozwolenia na zapieczętowanie i strzeżenie grobu Jezusa (Mt 27:62-66).
4. Postać Piłata. Zapis NT przedstawia Piłata jako cynicznego i sceptycznego – twardogłowego Rzymianina, ale pozbawionego tradycyjnych rzymskich cnót: honoru, sprawiedliwości i uczciwości. Piłat był raczej handlarzem kompromisów i korzyści niż obrońcą sprawiedliwości. Jego cyniczne pytanie „Co to jest prawda?” (Jan 18:38) – w istocie było to raczej odepchnięcie, niż zapytanie – świadczy o jego charakterze. Piłat wiedział, że Jezus jest niewinny i wiedział, że Żydzi, żądając śmierci Jezusa, kierowali się nienawiścią i zazdrością. Piłat starał się Go uwolnić, ale tylko wtedy, gdy można to zrobić bez negatywnego wpływu na siebie. Jego uległość wobec powszechnej wrzawy i presji w skazaniu Jezusa na ukrzyżowanie dowodzi, że nie nadawał się na sędziego według rzymskiego ideału fiat justitia ruat caelum („Niech się stanie sprawiedliwość, choćby niebiosa runęły”), a tym bardziej według ideału sprawiedliwości przedstawionego w Piśmie Świętym.
Przez krótkie polecenie Piłat mógł powstrzymać żołnierzy od szydzenia i torturowania Jezusa – już i tak odczuwającego straszliwy ból z powodu biczowania – ale tego nie uczynił. Ta bezduszność wobec ludzkiego cierpienia była być może powszechna wśród rzymskich urzędników prowincjonalnych, jednak Piłat wydaje się być wyjątkowo i szokująco bezduszny.
Wady i słabości Piłata były wadami i słabościami grzesznego, nieodkupionego lub „naturalnego” człowieka, którego pozycja życiowa wystawiała go na wielkie pokusy i umożliwiała mu poddawanie się bez bycia wezwanym do odpowiedzialności przez okres kilku lat. Powiedziano, że władza deprawuje, a władza absolutna deprawuje absolutnie. Władza Piłata, chociaż nie była faktycznie absolutna, była praktycznie absolutna nad nie-rzymską ludnością jego terytorium. Miał on władzę życia i śmierci nad ludźmi. Dopiero po najbardziej oburzającym nadużyciu władzy został ostatecznie obalony i nakazany do Rzymu, aby odpowiedzieć za swoje czyny.
Bibliografia Josephus, Antiq., XVIII. iii. 3; War, II. ix. 2-4; Tacitus, Annals, xv. 44; Euzebiusz, HE, ii. 7; Philo, De Virtutibus et Legatione ad Gaium, xxxviii; G. A. Müller, Pontius Pilatus der fünfte Prokurator von Judäa (1888); F. C. Conybeare, „Acta Pilati” in Stud. Bibl. et Eccles., iv (1896), 59-132; A. T. Innes, Trial of Jesus Christ: A Legal Monograph (1899); G. Rosadi, The Trial of Jesus (1905); A. Souter, HDCG, II (1908), 364-366; ISBE, IV (1929), 2396-2398; Hedley, JTS, xxxv (1934), 56-58; S. Liberty, „The Importance of Pontius Pilate in Creed and Gospel”, JTS, xlv (1944), 38-56; D. H. Wheaton, NBD (1962), 996, 997; H. C. Kee i F. W. Young, Understanding the New Testament (1957), 172-174; E. M. Blaiklock, Out of the Earth (1961), 39-41; M. F. Unger, Archaeology and the New Testament (1962), 67, 69, 70, 98.
.