ŚredniowieczeEdit
W sąsiedztwie zamku wyrosło miasto Marienburg. Rzeka Nogat i płaskie ukształtowanie terenu umożliwiały łatwy dostęp dla barek w odległości stu kilometrów od morza. W okresie rządów Krzyżaków w Prusach, Zakon pobierał opłaty od ruchu rzecznego i narzucił monopol na handel bursztynem. Miasto stało się później członkiem Hanzy i odbywały się tu liczne spotkania hanzeatyckie.
Zakon krzyżacki bardzo osłabł po bitwie pod Grunwaldem wobec nacierających Polaków i Litwinów. Miasto zostało spalone przez Krzyżaków w 1410 r. przed oblężeniem zamku przez Polaków, jednak po oblężeniu pozostało pod kontrolą krzyżacką. W 1457 roku, podczas wojny trzynastoletniej, zamek został sprzedany Polsce przez czeskich najemników krzyżackich, a Zakon Krzyżacki przeniósł swoją siedzibę do Królewca (obecnie Kaliningrad, Rosja). Miasto Marienburg, pod wodzą burmistrza Bartholomäusa Blume i innych, opierało się Polakom przez kolejne trzy lata. Kiedy jednak Polacy w końcu przejęli kontrolę nad miastem, Blume został powieszony i poćwiartowany, a czternastu oficerów i trzech pozostałych Krzyżaków wtrącono do lochów, gdzie czekał ich marny koniec. Pomnik Blume’a wzniesiono w 1864 r.
Miasto stało się stolicą województwa malborskiego w polskiej prowincji Prus Królewskich po II pokoju cierniowym (1466), nadal jednak zasiedlane głównie przez Niemców.
Okres nowożytnyEdit
W obrębie Polski Malbork rozkwitł dzięki polskiemu handlowi zbożem i drewnem oraz rozwojowi rzemiosła. Z powodu braku miejsca w obrębie murów obronnych powstawały nowe przedmieścia. W XVII w. miały miejsce najazdy szwedzkie. Podczas wielkiej wojny północnej w 1710 r. połowa mieszkańców zmarła na epidemię cholery. Po zakończeniu wojen w mieście osiedlali się nowi mieszkańcy, w tym imigranci ze Szkocji, głównie na przedmieściach. W 1740 r. Malbork przestał być twierdzą.
Został przyłączony do Królestwa Prus w I rozbiorze Polski w 1772 r. i w następnym roku wszedł w skład nowo utworzonej Prowincji Prusy Zachodnie, która w 1871 r. stała się częścią nowo utworzonego Cesarstwa Niemieckiego. Prusacy zlikwidowali władze miejskie i zastąpili je nową, mianowaną przez Prusaków administracją. W 1807 roku, podczas wojen napoleońskich, do miasta wkroczyli Francuzi, a w 1812 roku przez miasto przemaszerowała Wielka Armia zmierzająca do Rosji. Napoleon odwiedził miasto w tych latach.
Nie toczyły się tu walki I wojny światowej, jednak miasto odczuło negatywne skutki wojny: napływ uchodźców, inflację, bezrobocie, braki w zaopatrzeniu w żywność.
W myśl postanowień traktatu wersalskiego po I wojnie światowej, 11 lipca 1920 roku mieszkańcy zostali zapytani w plebiscycie, czy chcą pozostać w Niemczech, czy przyłączyć się do nowo powstałej Polski. W mieście Marienburg oddano 9.641 głosów za Niemcami, 165 głosów za Polską. W wyniku tego Marienburg został włączony do Regierungsbezirk Marienwerder w ramach niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie. W czasach weimarskich Marienburg znajdował się na trójstyku pomiędzy Polską, Niemcami i Wolnym Miastem Gdańsk.
Miasto dotknął kryzys gospodarczy po zakończeniu I wojny światowej. Po krótkim ożywieniu w połowie lat 20-tych, Wielki Kryzys był szczególnie dotkliwy w Prusach Wschodnich. W styczniu 1933 roku Hitler i partia nazistowska doszli do władzy i natychmiast zaczęli eliminować przeciwników politycznych, tak że w ostatnich częściowo wolnych wyborach w marcu 1933 roku 54% głosów w Marienburgu przypadło nazistom. Po niemieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku przywódcy mniejszości polskiej zostali aresztowani i wysłani do obozów koncentracyjnych.
II wojna światowaEdit
Podczas II wojny światowej na lotnisku na wschód od Marienburga powstała fabryka samolotów Focke-Wulf. Zostało ono dwukrotnie zbombardowane przez USAAF w 1943 i 1944 roku. Obecnie lotnisko należy do 22 Bazy Lotniczej Sił Powietrznych RP.
W czasie wojny Niemcy założyli obóz jeniecki Stalag XX-B, w którym więziono m.in. Brytyjczyków, Francuzów, Polaków, Belgów i Jugosłowian. Powstał również obóz pracy przymusowej.
Pod koniec II wojny światowej miasto zostało ogłoszone świętem i większość ludności cywilnej uciekła lub została ewakuowana, przy czym około 4000 osób zdecydowało się pozostać. Na początku 1945 r. Marienburg był sceną zaciętych walk nazistów z Armią Czerwoną i został prawie całkowicie zniszczony. Walki trwały do 9 marca 1945 r. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną pozostała ludność cywilna zaginęła, a 1840 osób uznano za zaginione. W czerwcu 1945 r. miasto zostało przekazane władzom polskim, które przybyły do niego w kwietniu i przemianowały je na obecną polską nazwę – Malbork. Niemiecka ludność Marienburga, która nie uciekła, została wysiedlona. Historyczne pamiątki po niemieckojęzycznej ludności zostały zniszczone.
Pół wieku później, w 1996 roku, w masowym grobie w Malborku znaleziono 178 ciał, kolejne 123 odnaleziono w 2005 roku. W październiku 2008 r., podczas wykopalisk pod fundamenty nowego hotelu w Malborku, znaleziono masowy grób zawierający szczątki 2116 osób, z których większość stanowiły kobiety. Wszyscy zmarli byli podobno niemieckimi mieszkańcami Marienburga sprzed 1945 roku, ale nie udało się ich indywidualnie zidentyfikować, nie udało się też ostatecznie ustalić przyczyny ich śmierci. Polskie śledztwo wykazało, że ciała, wraz ze szczątkami padłych zwierząt, mogły zostać zakopane, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się tyfusu plamistego, który szerzył się w czasie zamętu pod koniec II wojny światowej. W dniu 14 sierpnia 2009 r. wszystkie szczątki zmarłych zostały pochowane na niemieckim cmentarzu wojskowym na zachód od miasta w miejscowości Stare Czarnowo na polskim Pomorzu, niedaleko obecnej granicy z Niemcami.
W Malborku znajduje się również cmentarz Commonwealth War Graves Commission z 240 grobami, głównie jeńców wojennych, którzy zginęli na tym terenie podczas obu wojen, zwłaszcza w obozie Stalag XX-B z czasów II wojny światowej.
Okres powojennyEdit
Po II wojnie światowej miasto było stopniowo zasiedlane przez Polaków, wielu z nich zostało wypędzonych z polskich terenów anektowanych przez Związek Radziecki. W lutym 1946 r. liczba ludności miasta wynosiła 10 017 osób, następnie w 1965 r. wzrosła do 28 292, a w 1994 r. do 40 347.
W kwietniu 1945 r. wznowiła pracę słodownia, w maju powstała polska poczta, a w kościele św. Jana odprawiono pierwsze powojenne polskie nabożeństwa, we wrześniu otwarto polskie szkoły. W następnych latach usunięto większość zniszczeń wojennych, a w 1947 roku odbudowano most kolejowy na Nogacie, po zniszczeniu go przez Niemców w marcu 1945 roku. W 1949 r. wybudowano nowy most drogowy. W 1946 r. powstała cukrownia.
Po wojnie nie odbudowano również Starego Miasta w Malborku, a cegły z jego ruin wykorzystano do odbudowy najstarszych dzielnic Warszawy i Gdańska. W rezultacie, z wyjątkiem Ratusza Staromiejskiego, dwóch bram miejskich i kościoła św. Jana, na obszarze Starego Miasta nie zachowały się żadne budynki sprzed II wojny światowej. W miejscu starego miasta w latach 60. XX w. powstało osiedle mieszkaniowe.
W 1962 r. w Malborku powstała fabryka makaronu, która wkrótce stała się jedną z największych fabryk makaronu w Polsce.