Historia rosyjskiego imienia dzielona jest zwykle na trzy etapy:
- przedchrześcijański, okres imion pogańskich, tworzonych za pomocą języka staro-wschodniosłowiańskiego.
- chrześcijański, obce nazwy chrześcijańskie zaczęły zastępować stare nazwy pogańskie; niewielka część nazw tradycyjnych stała się kanoniczna;
- nowoczesny, od rewolucji październikowej, charakteryzujący się likwidacją różnic między nazwami kanonicznymi, kalendarzowymi i niekalendarzowymi, aktywnym zapożyczaniem i aktywnym konstruowaniem nazw.
Przed erą chrześcijańskąEdit
Przed przyjęciem chrześcijaństwa do końca X wieku Słowianie wschodni (przodkowie współczesnych Rosjan, Ukraińców i Białorusinów) używali prawie wyłącznie imion słowiańskich, które nadawano przy urodzeniu. W tym okresie nie było rozróżnienia między imieniem a przezwiskiem. Imiona nadawane w języku staro-wschodniosłowiańskim (przezwisko, epitet, rękojeść) są podobne do odezwy po jakimś epizodzie. Imiona przedchrześcijańskie były używane na Rusi kilka wieków po przyjęciu chrześcijaństwa. Były one powszechnie używane obok imion chrześcijańskich do końca XVII w.
Imiona starosłowiańskie są wyjątkowo różnorodne. Słownik starosłowiańskich nazwisk N. M. Tupikov, wydrukowany w 1903 r., obejmował 5300 męskich i 50 żeńskich nazwisk. Imiona starosłowiańskie dzielą się na kilka kategorii:
„Moroz” (ros. Мороз, „Mróz”) było niegdyś nazwą osobową, stąd popularność nazwiska Morozov
Wszystkie wcześniej wymienione imiona należące do kategorii krajowej były używane w kręgu rodzinnym. Jednak, gdy człowiek wchodził do szerszej grupy społecznej (zmiana zawodu lub miejsca zamieszkania), jego nazwisko było zastępowane lub uzupełniane innym. Ten rodzaj przezwisk przewyższa liczebnie przezwiska rodowe – dorosły człowiek ma więcej wyraźnych cech, które mogą być podstawą przezwiska niż dziecko.
Nie wszystkie imiona przedchrześcijańskie były równie popularne. Tylko niektóre z kilkudziesięciu tysięcy imion były aktywnie używane. Popularność imion pogańskich spowodowała wykształcenie się różnych form zdrobniałych: Bychko od Byk, Żdanko od Żdan, Puzeika od Puzo i tak dalej. Najpopularniejsze imiona miały wiele form. Na przykład, korzeń -bel- tworzył szeroką gamę imion typu Bela, Belka, Belava, Beloy, Belonya, Belyay, Belyash. Korzeń -sem- tworzył 33 imiona, w tym Semanya, Semeika i Semushka.
Wzrastający wpływ rosyjskiego kościoła prawosławnego na życie społeczne doprowadził do stopniowej eliminacji pogańskich przezwisk. Nie wyginęły one jednak całkowicie, gdyż stanowiły podstawę dla znacznej części rosyjskich nazwisk (pierwszy etap formowania się nazwisk miał miejsce w XV w.).
Powstanie rosyjskiej tradycji nazewniczejEdit
Ikona „Минеи на год” (ros.: Minei na boga, kalendarz roczny) przedstawiająca wszystkich świętych uporządkowanych według dni, w których przypadają. Ikony tego typu przechowywano w cerkwiach w wolnym dostępie. Służyły jako obrazowa menologia, z którą nawet analfabeta mógł się w każdej chwili zapoznać.
Przyjęcie chrześcijaństwa doprowadziło do wprowadzenia zupełnie nowych, obcych imion, które były ściśle związane z ceremonią chrztu: zgodnie z tradycją chrześcijańską chrzest zakłada nadanie chrześcijańskiego imienia. Imiona nadawano zgodnie ze specjalnymi księgami – minei Месячные минеи, w których opisywano nabożeństwa, ceremonie na każdy dzień, w tym, którego świętego należy chwalić. Tradycja religijna nakazywała, aby dzieciom nadawać imiona na cześć świętego, chwalonego w dniu chrztu. Czasem w dniu urodzin, czasem w dowolnym dniu między narodzinami a chrztem. Mineje były niezwykle drogie, więc niektóre kościoły nie mogły sobie na nie pozwolić. Jednym z możliwych rozwiązań było używanie menologii (Месяцеслов, святцы) – kalendarzy z krótką listą uroczystości religijnych i dni świętych.
Minei były jednymi z pierwszych książek, które zostały przetłumaczone na język rosyjski z języka greckiego. Z nielicznymi wyjątkami imiona nie zostały przetłumaczone, zachowując ich oryginalną wymowę. Ich znaczenie dla ogromnej większości ludzi było zupełnie niejasne i postrzegano je jako obce. Taki stan rzeczy prowadził z jednej strony do długiego współistnienia imion chrześcijańskich i pogańskich, a z drugiej do aktywnej asymilacji i transformacji imion chrześcijańskich.
Współistnienie starych i nowych imionEdit
Imiona chrześcijańskie i pogańskie współistniały aż do XVII wieku. Jedną z przyczyn jest fakt, że rodzice nie mogli swobodnie wybierać imienia dla dziecka – noworodek był chrzczony zgodnie z menologium. Zdarzało się, że w jednej rodzinie kilkoro dzieci nosiło jedno imię. Ponadto łączna liczba imion w ówczesnym menologium nie przekraczała 400. Pogańskie przezwiska, jako bardziej różnorodne i mniej restrykcyjne, stanowiły dogodny sposób odróżniania osób noszących jedno imię.
Praktyka utrwalona w XIV-XVI w. zakładała nadawanie dwóch imion: imienia chrzcielnego (zwykle zmodyfikowanego) i przezwiska. Na przykład: Trofimko Czar (Torpes Czar), Fedka Knyazets, Karp Guba, Prokopiy Gorbun (Prokopiusz Garbus), Amvrosiy Kovyazin, Sidorko Litwin. Praktyka ta była rozpowszechniona we wszystkich warstwach społecznych. Przykładem może być bojar Andriej Kobyła (lit. Andrzej Kobyła), protoplasta dynastii Romanowów i niektórych innych rodów bojarskich, a także imiona jego synów: Semyon Zherebets (Siemion Ogier), Aleksandr Yolka (Alexandre Świerk), Fyodor Koshka (Fyodor Kot). W ten sam sposób rzemieślnicy nadawali imiona swoim dzieciom. Na przykład Iwan Fiodorow, pierwszy człowiek, który wydrukował książkę, często podpisywał się jako Iwan Fiodorow, syn Moskwita (Иван Фёдоров сын Москвитин).
W XI-XIV w. stale rosły wpływy rosyjskiej cerkwi prawosławnej, szczególnie ważne stały się jej wpływy jako konsolidującej siły religijnej po najeździe Mongołów na Ruś i w okresie rozdrobnienia feudalnego na Rusi Kijowskiej. Unifikacja ruskich państw feudalnych również przyczyniła się do zwiększenia wpływu kościoła na politykę i społeczeństwo. Pod wpływem kościoła wielu kniaziów, potomków Ruryka, zaczęło porzucać swoje pogańskie imiona na rzecz imion chrześcijańskich.
Rozdzielenie form chrzcielnych, popularnych i literackichEdit
W XVII roku imiona podzieliły się na trzy odrębne formy: popularną (mówioną), literacką i chrzcielną (kościelną). Proces ten został zdynamizowany przez reformę patriarchy Nikona. Jednym z podjętych przez niego przedsięwzięć była korekta ksiąg religijnych, w których nagromadziło się wiele błędów i nieczytelności, gdyż były one kopiowane przez niekiedy niepiśmiennych skrybów. W rezultacie nabożeństwa religijne różniły się w różnych częściach kraju. Patriarcha Nikon postawił sobie za cel ujednolicenie nabożeństw w Rosji i poprawienie błędów w księgach religijnych (w tym w menologii). W tym celu dokonano nowych tłumaczeń z języka greckiego. Poprawione wersje wydrukowano w 1654 roku.
Wczesny Związek RadzieckiEdit
Era współczesna rozpoczyna się zaraz po rewolucji październikowej. Dekret „O rozdziale Kościoła od państwa i szkół od Kościoła” zakazał łączenia jakichkolwiek aktów publicznych i społecznych z obrzędami religijnymi. Od tego momentu chrzest przestał być prawnie wiążącym aktem. Prawo do rejestracji nazwisk zostało przekazane władzom cywilnym, czyli urzędowi stanu cywilnego, w wyniku czego zmieniła się cała koncepcja nazwiska. Nazewnictwo nie zależało już od tradycji i zasad religijnych.Bezpośredni i ścisły związek z ortodoksyjnych świętych nazw został utracony.Każdy obywatel był wolny, aby wybrać nazwę, którą chciał dla siebie i swoich dzieci. W rzeczywistości, każde słowo mogło być używane jako imię; funkcja rejestru cywilnego została zredukowana do właściwej rejestracji obywateli.
Innowacje społeczne dały bodziec do opracowania „nowych nazw dla nowego życia”. Mikhail Frunze, wysokiej rangi oficer radziecki, weteran wojny domowej był jednym z pierwszych, którzy użyli nowego imienia, nazywając swojego syna Timur. Innym przykładem jest przypadek Demyana Bednego, znanego działacza ateistycznego, który nadał swojemu synowi imię Svet. Radziecki pisarz Artem Veseliy nazwał swoją córkę Volga.
Od 1924 roku Gosizdat zaczął wydawać kalendarze podobne do tych, które istniały przed rewolucją. Ten nowy rodzaj kalendarzy zawierał tradycyjne, ale rzadkie imiona nadawane bez odniesienia do świętych, jak również nowe imiona. Na nowe imiona składały się imiona nieochrzczone, zarówno rosyjskie, jak i słowiańskie, imiona zapożyczone i nowo utworzone. Kalendarze z lat 1920-30, będące dobrym punktem odniesienia, nie były jedynym źródłem imion. Jak wspomniano wyżej, rodzice mogli wybierać dowolne imiona, a ta swoboda prowadziła do aktywnego tworzenia imion, co później nazwano „hukaniem antroponimicznym”.