c. 1567
Brouage, Francja
25 grudnia 1635
Quebec, Nowa Francja (obecnie Kanada)
Odkrywca francuski
” . Udałem się do Quebecu, gdzie przybyli dzicy Algonkinowie, wyrażając żal, że nie byli obecni przy klęsce swoich wrogów, i podarowali mi kilka futer w zamian za to, że tam poszedłem i pomogłem ich przyjaciołom.”
Samuel de Champlain.
W 1608 roku francuski odkrywca Samuel de Champlain odwiedził Nową Francję, francuską kolonię w Ameryce Północnej, która stała się prowincją Quebec w Kanadzie. W ciągu czterech lat przekonał rząd francuski, że ziemia w Ameryce Północnej ma wielki potencjał dla osadnictwa i rozwoju handlowego. Champlain odbył dwanaście podróży do Nowej Francji, by zbadać i umocnić francuskie posiadłości w Nowym Świecie (europejski termin oznaczający Amerykę Północną i Południową). Napisał sześć książek o swoich wyprawach i znaczeniu nowego francuskiego osadnictwa. Służąc przez pewien czas jako porucznik króla w Nowej Francji, doczekał się założenia Quebecu na obu brzegach rzeki Świętego Wawrzyńca. Dziś Champlain jest uważany za ojca Nowej Francji i założyciela Quebecu.
Został nawigatorem
Samuel de Champlain urodził się w małym miasteczku portowym Brouage na zachodnim wybrzeżu Francji w około 1567 roku. Uważa się, że urodził się jako protestant i w pewnym momencie przeszedł na rzymski katolicyzm podczas wojen religijnych (znanych również jako wojny hugenotów; 1562-98). Ten okres gorzkiej rywalizacji między protestantami (członkami protestanckiej religii chrześcijańskiej, która powstała w opozycji do Kościoła rzymskokatolickiego) a katolikami (członkami Kościoła rzymskokatolickiego, religii chrześcijańskiej z siedzibą w Rzymie, we Włoszech, na czele z papieżem, który ma najwyższą władzę we wszystkich sprawach kościelnych) miał zadecydować o dominującej religii we Francji. W młodym wieku Champlain wypłynął na morze, by nauczyć się nawigacji i kartografii (sporządzania map i wykresów). Do 1598 roku walczył jako sierżant po stronie protestanckiego króla Henryka IV w wojnach religijnych. Po odbyciu służby wojskowej pracował jako nawigator podczas rejsu do Indii Zachodnich. Choć Champlain urodził się jako commoner (osoba nieposiadająca szlacheckiej rangi), jego reputacja nawigatora przyniosła mu honorowy tytuł na dworze Henryka.
Dołączył do ekspedycji do Nowej Francji
W 1603 roku Champlain został zaproszony do przyłączenia się do ekspedycji François Gravé Du Ponta, która miała odwiedzić rzekę Kanadę, znaną obecnie jako Rzeka Świętego Wawrzyńca. Grupa ekspedycyjna wylądowała w Tadoussac, letnim punkcie handlowym, gdzie rzeka Saguenay wpada do rzeki Świętego Wawrzyńca. Champlain przepłynął z ekspedycją obok terenów dzisiejszego Quebecu, Trois-Rivières i Montrealu. Natychmiast zdał sobie sprawę, że te ziemie mogą zostać skolonizowane przez francuskich obywateli i zapewnić Francji wiele zasobów i wielkie bogactwo. Champlain dowiedział się również o istnieniu Wielkich Jezior. Francuzi odkryli, że tereny te są słabo zamieszkane przez rdzennych Amerykanów, z których niektórzy byli przyjaźnie nastawieni do Europejczyków, podczas gdy inni byli wrogo nastawieni. Champlain napisał o zwyczajach rdzennych Amerykanów w raporcie, który został opublikowany we Francji.
Powracając do Tadoussac, ekspedycja popłynęła wokół półwyspu Gaspé do regionu, który Champlain nazwał Acadia (prawdopodobnie nazwanego tak od Arkadii, mitycznego raju starożytnych Greków). Champlain nakłaniał rząd francuski do zbadania Acadii, obecnie znanej jako Nowa Szkocja. Region ten miał podobno bogate złoża minerałów, a niektórzy spekulowali, że może być nawet kluczem do znalezienia nieuchwytnego Przejścia Północno-Zachodniego (szlaku wodnego między Oceanem Atlantyckim a Spokojnym, którego od dawna poszukiwały największe światowe potęgi).
W wyniku swoich imponujących wysiłków w Nowej Francji, Champlain został wybrany w 1604 roku na geografa ekspedycji do Acadii w celu znalezienia najlepszego miejsca na osiedlenie się. Prowadzona przez generała porucznika Pierre’a du Gua, Sieur de Monts, który miał monopol (wyłączne posiadanie lub kontrolę) na handel futrami w tym regionie, grupa osadników popłynęła do Acadii. Podróżując wzdłuż wybrzeża Nowego Brunszwiku, zatrzymali się nad rzeką St. Croix i zbudowali mały fort w miejscu, które obecnie znajduje się prawie dokładnie na granicy między Stanami Zjednoczonymi a Kanadą. Pierwsza zima okazała się dla ekspedycji niemal katastrofą. Oprócz surowej pogody, prawie połowa załogi zmarła na szkorbut (choroba spowodowana brakiem witaminy C w diecie). Następnej zimy ekspedycja przeniosła się przez zatokę Fundy do Port Royal, obecnie Annapolis Royal w Nowej Szkocji. Miała to być główna osada francuskich Acadians.
Eksploruje dzisiejszą Nową Anglię
Przez następne trzy lata Champlain podróżował na własną rękę, próbując znaleźć idealne miejsce do kolonizacji. Żeglował wzdłuż wybrzeża dzisiejszego Maine i zapuścił się aż 150 mil w głąb lądu. Podczas innej wyprawy popłynął wzdłuż wybrzeża Nowej Anglii na wyspę, która dziś jest Martha’s Vineyard, w pobliżu Cape Cod. Chociaż Anglicy prowadzili badania w tym samym rejonie i ostatecznie założyli kolonię Plymouth w 1620 roku, Champlain był pierwszym Europejczykiem, który szczegółowo opisał ten region. Przypisuje mu się również odkrycie Mount Desert Island, a także większości głównych rzek w Maine.
Ponieważ Francuzi nie mogli znaleźć odpowiedniego obszaru do zasiedlenia, wrócili do Acadii, aby zbudować bardziej trwały fort w Port Royal. De Monts wrócił do Francji, a Champlain pozostał z osadnikami w Acadii. We wrześniu 1606 roku odbył kolejną podróż na południe, aż do dzisiejszego stanu Rhode Island. Podczas następnej zimy Francuzi wykorzystali swoje odosobnienie, tworząc Zakon Dobrej Zabawy, który sponsorował bankiety, gry i przedstawienia amatorskie. W 1607 roku, kiedy Henryk IV unieważnił przywileje handlowe de Monts, cała kolonia została zmuszona do powrotu do Francji. Zanim opuścił Nowy Świat, Champlain dokładnie wykreślił wybrzeże Atlantyku od Zatoki Fundy do Cape Cod.
Założył Quebec City
Champlain był zdeterminowany, by wrócić do Nowej Francji, tym razem na własnych warunkach. Do 1608 r. zapewnił sobie wsparcie finansowe dla swojego najbardziej ambitnego projektu w Nowym Świecie – założenia stałej osady w Quebec City. Przybywając w lipcu, grupa, która liczyła trzydziestu dwóch kolonistów, zbudowała fort i stawiła czoła pierwszej ciężkiej zimie. Tylko dziewięć osób przeżyło, by powitać posiłki, które przybyły w czerwcu następnego roku. Tej wiosny Champlain kontynuował swoją eksplorację Kanady, podróżując w górę rzek Świętego Wawrzyńca i Richelieu do jeziora, które teraz nosi jego imię, Lake Champlain. W 1609 roku dołączył do plemienia Huronów i ich sprzymierzeńców w wielkiej bitwie przeciwko bandzie Irokezów na jeziorze Champlain, niedaleko dzisiejszego Crown Point w stanie Nowy Jork. Francuzi i Huroni pokonali Irokezów, rozpoczynając tym samym 150 lat wrogości między Francuzami a Irokezami, jednym z najpotężniejszych narodów plemiennych w Ameryce Północnej.
Nazwany porucznikiem w Nowej Francji
W 1612 roku Champlain wrócił do Francji. Na podstawie jego raportu król postanowił uczynić z Quebecu centrum francuskiego handlu futrami w Ameryce Północnej. Champlain przedstawił relację z tego spotkania w Voyages of Samuel de Champlain, 1604-1618 (opublikowane przez Scribner, 1907). Napisał:
Zrelacjonowałem mu szczegółowo wszystko, co wydarzyło się w odniesieniu do kwater zimowych i naszych nowych eksploracji, a także moje nadzieje na przyszłość w świetle obietnic dzikusów zwanych Ochasteguins … . Po zakończeniu mojej rozmowy z Jego Wysokością, Sieur de Monts postanowił udać się do Rouen, aby spotkać się ze swoimi współpracownikami. . . . Postanowili oni kontynuować osadnictwo i zakończyć eksploracje w górę wielkiej rzeki Świętego Wawrzyńca, zgodnie z obietnicami Ochasteguins.
Mniej więcej w czasie spotkania z królem Champlain poślubił Hélène Broullé, córkę sekretarza królewskiej komnaty. W ciągu następnych kilku lat często podróżował tam i z powrotem między Quebekiem a Francją. Podczas pobytu w Nowej Francji prowadził dalsze badania i próbował pielęgnować kolonię w Quebecu, ale liczne intrygi polityczne (tajne plany) we Francji wymagały od niego wszystkich umiejętności dyplomatycznych i wiele czasu i energii. Na przykład, gdy handel futrami załamał się, musiał zdobyć poparcie dla kolonii. Wyszedł z tej potyczki zwycięsko, gdyż nowy król, Ludwik XIII, mianował go porucznikiem w Nowej Francji.
Champlain opisuje tortury
W swoich Voyages of Samuel de Champlain, 1604-1618 Champlain szczegółowo opisuje następstwa udanej bitwy Huronów i ich sojuszników z Irokezami w 1609 roku. Opisuje torturowanie irokeskiego jeńca przez Huronów, co było powszechną praktyką wśród rdzennych Amerykanów w XVII wieku. Kiedy Huroni zaczęli torturować mężczyznę, Champlain wymienia różne techniki, których używali, w tym napiętnowanie, skalpowanie i okaleczanie. Champlain przyznaje, że trudno było patrzeć na cierpienie drugiego człowieka, ale z podziwem opisuje też siłę ofiary, która wykazała się „taką stanowczością, że można by powiedzieć, iż czasami prawie w ogóle nie odczuwała bólu”. Najwyraźniej zwyczajem wśród wojowników po obu stronach był opór przed okazywaniem jakiejkolwiek reakcji na ból.
Kiedy Champlain odwrócił się plecami do tortur, Huroni pozwolili mu zabić więźnia, strzelając do niego z muszkietu. Następnie dokonali rytualnego okaleczenia martwego ciała, które obejmowało odcięcie głowy, nóg i rąk. Champlain wyjaśnia, że po tym rytuale „wyruszyliśmy w drogę powrotną z resztą więźniów, którzy śpiewali, jak szli, nie mając lepszych nadziei na przyszłość niż ten, który był tak nędznie traktowany”. Pomimo swoich odczuć związanych z brutalnym spektaklem, Champlain kończy swoją relację mówiąc, że kiedy Francuzi, Irokezi i Huroni rozeszli się w swoje strony, rozstali się „z głośnymi protestami wzajemnej przyjaźni.”
Kiedy Champlain powrócił do Kanady w 1613 roku, zbadał rzekę Ottawa do dzisiejszej wyspy Allumette, otwierając trasę, która miała stać się głównym szlakiem rzecznym do Wielkich Jezior przez następne dwa stulecia. Do tego czasu Francuzi zawarli korzystne traktaty z wieloma plemionami rdzennych Amerykanów, a handel futrami dobrze prosperował. W 1615 roku powrócił z Francji wraz z pierwszymi misjonarzami rzymskokatolickimi, którzy przybyli, by nawrócić rdzennych Amerykanów na chrześcijaństwo. Podczas tego lata po raz pierwszy zobaczył Wielkie Jeziora.
Pozycja zagrożona przez politykę
Irokezi stanowili prawdziwe niebezpieczeństwo dla francuskich kolonistów. Kiedy Francuzi, sprzymierzeni z Huronami i Algonkinami, bezskutecznie zaatakowali irokeską twierdzę w miejscu, które obecnie znajduje się na terenie dzisiejszego Nowego Jorku, Champlain został poważnie ranny. Zimę spędził na rekonwalescencji wśród Huronów. Kiedy wrócił do Francji w 1616 roku, odkrył, że intrygi polityczne na dworze ponownie osłabiły jego pozycję i stracił stopień porucznika w Nowej Francji. Aby odzyskać to, co stracił, zaproponował ambitny plan kolonizacji Quebecu, wprowadzenia rolnictwa i poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego. Zyskał poparcie króla i spędził część 1618 roku w Quebecu.
Problemy Champlaina we Francji jednak jeszcze się nie skończyły. Nękany przez procesy sądowe i intrygi polityczne, ponownie odwołał się do króla, aby utrzymać swoją władzę. Tym razem Champlain został mianowany dowódcą kolonii i spędził kolejne lata próbując wzmocnić Nową Francję. Jego władza umocniła się, gdy najpotężniejszy człowiek we francuskim rządzie, kardynał de Richelieu, utworzył Kompanię Stu Współpracowników, aby rządzić Nową Francją z Champlainem na czele.
Quebec staje się stabilny
W 1629 roku Quebec został zaatakowany i zmuszony do poddania się partii angielskich szeregowców (marynarzy na prywatnym statku przewożącym towary). Champlain został wygnany do Anglii, gdzie spędził następne cztery lata broniąc znaczenia Nowej Francji i pisząc relacje o swoim życiu. Kiedy w 1632 roku podpisano traktat pokojowy między Anglią a Francją, Champlain został przywrócony na swoje dawne stanowisko i powrócił do Nowej Francji. W 1634 roku wysłał Jeana Nicoleta, francuskiego trapera i handlarza, na zachód, by rozszerzył francuskie roszczenia w regionie, który dziś jest Wisconsin. Ekspansja na zachód stała się możliwa dzięki przyjaznym stosunkom Champlaina z Huronami. Mimo że z powodu Brytyjczyków ruch na południe był wciąż niemożliwy, Quebec był stabilną osadą francuską. Była ona w rzeczywistości silniejsza niż angielska osada Jamestown, w dzisiejszym stanie Wirginia (patrz wpis o Johnie Smithie). Ten postęp był wynikiem sukcesu Champlaina jako odkrywcy i dyplomaty. Cierpiąc na różne problemy zdrowotne od 1633 roku, Champlain zmarł w Quebecu 25 grudnia 1635 roku.
Jean Nicolet zawiera pokój z plemieniem Winnebago
Jean Nicolet był Francuzem, który żył wśród plemion Huron, Algonquin i Nipissing od 1618 roku, pracując jako traper i handlarz. W 1634 roku francuski odkrywca Samuel de Champlain wysłał Nicoleta na misję dyplomatyczną do plemienia Winnebago, żyjącego na brzegu Green Bay w dzisiejszym stanie Wisconsin. Ponieważ Winnebagos byli wrogami Algonkinów, obawiano się, że będą handlować z Anglikami, a nie z Francuzami. Ponieważ wierzono, że droga do Wielkich Jezior może również prowadzić do Chin, Nicolet nosił haftowaną chińską szatę.
Nicolet rozpoczął swoją podróż w lipcu 1634 roku i podróżował przez rzekę Ottawa, jezioro Nipissing, i French River do jeziora Huron, gdzie przeszedł przez cieśninę Michilimackinac do jeziora Michigan, a następnie udał się w dół do Green Bay. Był pierwszym Europejczykiem, który podążał tą trasą, która w końcu stała się drogą dla francuskich handlarzy futer na zachód. Jedną z najwspanialszych scen eksploracji Ameryki Północnej jest Nicolet schodzący na ląd w Green Bay ubrany w swoją chińską szatę. Imponując współplemieńcom swoim wyszukanym strojem, Nicolet pomyślnie zakończył swoją misję, podpisując traktat pokojowy między Winnebagos a Francuzami.
Do dalszych badań
Armstrong, Joe C. W. Champlain. Toronto: Macmillan of Canada, 1987.
Champlain, Samuel de. Voyages of Samuel de Champlain. W. L. Grant, ed. New York: Barnes and Noble, 1952.
Morison, Samuel Eliot. Samuel de Champlain, Ojciec Nowej Francji. Boston, MA: Little, Brown, 1972.
„Samuel de Champlain’s 1607 Map.” http://lcweb.locgov/exhibits/treasures/trr009.html Dostępne 13 lipca 1999.
.