Calcaneal Spurs

Definicja/Opis

Ogniwo piętowe, lub powszechnie znane jako ostroga piętowa, występuje, gdy wyrostek kostny tworzy się na kości piętowej. Ostroga piętowa może być zlokalizowana z tyłu pięty (grzbietowa ostroga piętowa) lub pod podeszwą (podeszwowa ostroga piętowa). Ostrogi grzbietowe są często związane z tendinopatią achillesa, natomiast ostrogi pod podeszwą są związane z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Końcówka ostrogi leży albo w obrębie pochodzenia powięzi podeszwowej (na bulwce przyśrodkowej kości piętowej) albo powyżej (w pochodzeniu mięśnia zginacza łydki). Zależność pomiędzy tworzeniem się ostrogi, bulwą przyśrodkową kości piętowej i wewnętrzną muskulaturą pięty powoduje stałe działanie pociągające na powięź podeszwową, co prowadzi do reakcji zapalnej.

Clinically Relevant Anatomy

Istnieją liczne mięśnie (Soleus, gastrocnemius, plantaris, abductor digiti minimi, flexor digitorum brevis, extensor digitorum brevis, abductor hallucis, extensor hallucis brevis, quadratus plantae) oraz powięź podeszwowa, które wywierają siłę pociągową na bulwiastość i przyległe obszary kości piętowej, szczególnie przy nadmiernej lub nieprawidłowej pronacji. Pochodzenie ostróg wydaje się być spowodowane powtarzającymi się urazami, które powodują mikro rozdarcia powięzi podeszwowej w pobliżu jej przyczepu, a próba naprawy prowadzi do stanu zapalnego, który jest odpowiedzialny za powstawanie i utrzymywanie się objawów.

Epidemiologia /Etiologia

Etiologia ostróg jest przedmiotem dyskusji. Dziedziczność, zaburzenia metaboliczne, gruźlica, ogólnoustrojowe choroby zapalne i wiele innych schorzeń są również brane pod uwagę. Obecnie uważa się, że nieprawidłowa biomechanika (nadmierna lub nieprawidłowa pronacja) jest głównym czynnikiem etiologicznym bolesnej pięty podeszwowej i ostrogi piętowej. Uważa się, że ostroga jest wynikiem wady biomechanicznej i jest przypadkowym znaleziskiem, gdy towarzyszy bolesnej pięcie podeszwowej. Za najczęstszą przyczynę uważa się nieprawidłową pronację, która powoduje zwiększone siły napięcia w obrębie struktur przyczepiających się w okolicy guzowatości kości piętowej.

Bezobjawowe ostrogi piętowe są stosunkowo częste w normalnej, dorosłej populacji. W jednym z badań epidemiologicznych stwierdzono, że u 11% dorosłych mieszkańców USA rozwinęła się ostroga piętowa, która ujawniła się na przypadkowych zdjęciach radiologicznych.

Charakterystyka/prezentacja kliniczna

Ból pięty jest stosunkowo częstym problemem stóp, ale ostrogi piętowe nie są uważane za główną przyczynę bólu pięty. Ból, najczęściej zlokalizowany w okolicy wyrostka przyśrodkowego guzowatości kości piętowej, spowodowany jest uciskiem w okolicy przyczepu ścięgna mięśnia podeszwowego do kości piętowej. Choroba może przebiegać bezobjawowo, może też stać się bardzo bolesna, a nawet upośledzająca sprawność.

Większość pacjentów z bólem pięty to dorośli w średnim wieku. Otyłość może być uważana za czynnik ryzyka. Nie wszystkie ostrogi piętowe powodują objawy i często są bezbolesne, ale jeśli powodują objawy, ludzie często odczuwają większy ból podczas czynności związanych z dźwiganiem ciężarów, rano lub po okresie odpoczynku. Ból ten nie jest jednak wynikiem mechanicznego nacisku na ostrogę, ale wynikiem reakcji zapalnej.

Istnieją 2 typy ostróg piętowych;

• ostrogi typu A znajdują się powyżej wstawki powięzi podeszwowej
• ostrogi typu B rozciągają się do przodu od wstawki powięzi podeszwowej dystalnie w obrębie powięzi podeszwowej.
  Średnia długość ostrogi dla typu A jest statystycznie istotnie większa niż średnia długość ostrogi dla typu B, chociaż pacjenci z ostrogami typu B zgłaszali bardziej nasilony ból kliniczny.

Ostrogi można sklasyfikować na 3 odrębne typy:

• Są takie, które mają duże rozmiary, ale są bezobjawowe, ponieważ kąt wzrostu jest taki, że ostroga pogłębiła się przez noszenie ciężaru ciała i/lub zmiany zapalne uległy zahamowaniu.
• II typ są duże, ale bolesne przy noszeniu ciężaru ciała, ponieważ nachylenie kości piętowej zostało zmienione przez obniżenie łuku podłużnego i w rezultacie ostroga może stać się punktem ciężkości, czasami powodując trudny do opanowania, oporny ból.
• Trzeci typ ma tylko niewielką ilość rozrostu, a jego zarys jest nieregularny i poszarpany, zwykle towarzyszy mu obszar o zmniejszonej gęstości wokół pochodzenia powięzi podeszwowej, wskazujący na podostry proces zapalny. W ten sposób rozpoczynają się niewątpliwie wszystkie ostrogi piętowe, ale tylko nieliczne z nich stają się w tym stadium objawowe, ponieważ czynniki etiologiczne są ostre.

Diagnoza różnicowa

Ponieważ przewlekły ból pięty jest częstą manifestacją wielu schorzeń, należy je wykluczyć przed planowaniem leczenia. Diagnostyka obrazowa, jak również objawy medyczne są często używane do odróżnienia niektórych z wymienionych poniżej schorzeń od ostrogi piętowej.

Przyczyny mięśniowo-szkieletowe

• Zapalenie ścięgna kości ramiennej: (zapalenie jednego lub obu ścięgien kości ramiennej)
  • Badanie rezonansu magnetycznego lub USG

• Deformacja Haglunda (z lub bez zapalenia kaletki maziowej): objawowe kostne tylno-przyśrodkowe uwypuklenie kości piętowej
  • Radiogramy lub sonografia stopy w maksymalnym zgięciu grzbietowym

• Choroba Severa (calcaneal apophysitis): zapalenie apofizy kości piętowej spowodowane przeciążeniem
  • Badania kliniczne, ultrasonograficzne

Wpływy urazowe

• Złamania kości piętowej (i złamania stresowe): złamania będące konsekwencją powtarzających się obciążeń pięty
  • Ottawa Ankle Rules, Radiografia, MRI (izotopowa tomografia kości) i USG.

Przyczyny neurologiczne

• Uwięźnięcie nerwu Baxtera: (przewlekły ucisk pierwszej gałęzi nerwu podeszwowego bocznego)
  • Kliniczne (objaw Tinela)

• Zespół tunelu stępu (sinus tarsi): Impingement nerwu piszczelowego tylnego
  • Kliniczne (objaw Tinela, test zgięcia grzbietowego-odwrócenia)

Inne

• Zespół opuszki tłuszczowej podeszwy: Atrofia lub zapalenie absorbującej wstrząsy poduszki tłuszczowej lub corpus adiposum
  • Kliniczne, badanie ultrasonograficzne
• Przewlekły ból kostki bocznej z inną przyczyną:
  • MRI

Procedury diagnostyczne

Diagnoza opiera się na wywiadzie z pacjentem oraz na wynikach badania fizykalnego. Diagnoza jest zwykle potwierdzana przez rentgen, ale stosowane są również inne metody diagnostyczne. Radiologia może wykazać tworzenie się ostrogi kości piętowej lub zwapnienia w miejscu przyczepu ścięgna Achillesa lub pochodzenia powięzi podeszwowej. Rzadko konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego.

Mierniki wyniku

• Skala czynnościowa kończyny dolnej (LEFS)
• Baza danych wskaźników wyniku

Badanie

Podczas badania klinicznego należy wziąć pod uwagę różne aspekty.

• Czy zakres ruchu jest ograniczony w stawie skokowym i stopie, zwłaszcza bierne zgięcie grzbietowe palców?

• Palpacja proksymalnego przyczepu powięzi podeszwowej na pięcie.
• Czy występuje zanik opuszki piętowej w porównaniu z drugą stopą w połączeniu z obniżoną siłą mięśniową?
• Czy występuje obrzęk?
• Czucie
• Czy występują znieczulenia/dystezje nerwu piszczelowego? Objaw Tinela
• Czy występują rozdarcia skóry na stopie?
• Czy występuje różnica w ustawieniu stopy w porównaniu z drugą stopą?
• Choroba przy przenoszeniu ciężaru ciała?
• Ocena chodu

Zarządzanie

„W wytycznych praktyki klinicznej z 2010 r. przedstawiono różne fazy, podzielone na poziomy. Jeżeli na danym poziomie następuje zmniejszenie objawów, należy kontynuować leczenie. Jeśli nie odnotowano poprawy, leczenie przenosi się na wyższy poziom.

Zalecany czas trwania leczenia przed przejściem na wyższy poziom w przypadku braku poprawy objawów:
Poziom 1: 6 tygodni
Poziom 2: 6 miesięcy
Poziom 3: 6 miesięcy

Postępowanie medyczne

Tier I
● Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Zalecenie klasy I
● Zastrzyki kortyzonowe
Zalecenie klasy B

.

Tier II
● Powtórne iniekcje kortyzonu
Zalecenie klasy B
● Toksyna botulinowa
Zalecenie klasy I

Tier III
● Endoskopowa plantar fasciotomia
● In-Minimalnie inwazyjna technika chirurgiczna
● Wszystkie zalecenia stopnia B

Postępowanie zachowawcze

Poziom I
● Wyściełanie i spinanie stopy

● Terapeutyczne wkładki ortopedyczne dla krótkotrwałego złagodzenia bólu
● Rozciąganie powięzi Achillesa i dolnej
● Prefabrykowane i niestandardowe urządzenia ortopedyczne. Prefabrykowany wykazuje lepsze wyniki w porównaniu z wyrobem wykonanym na zamówienie w zakresie poprawy objawów
Zalecenie klasy B
● Szyny nocne
Zalecenie klasy B
● Fizjoterapia
Zalecenie klasy I
● Unieruchomienie w gipsie lub butach
Zalecenie klasy C

.

Tier III
● ESWT (Extracorporal Shock Wave Therapy)
Zalecenie klasy B
● Radiofrekwencja bipolarna (mikrotenotomia)
Zalecenie klasy C

Brak dowodów w wytycznych

Niektóre metody leczenia mają udowodnioną skuteczność w leczeniu plantar fasciitis, ale nie w przypadku obecności ostrogi piętowej. Dlatego zalecenia te mogą być stosowane tylko wtedy, gdy ostroga piętowa jest związana z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Bipolarna radiofrekwencja (mikrotenotomia) :
W wytycznych zabieg ten otrzymał stopień C rekomendacji. Stopień ten może ulec zmianie w przyszłości w oczekiwaniu na nowe badania.

• Marzec 2015: „Bipolarna mikrofrequency microtenotomy wydaje się być bezpieczną procedurą, która może zapewnić wyniki równoważne z tymi z otwartą operacją, z mniejszą chorobowością, w przypadku nawracającego plantar fasciitis.”
• Grudzień 2015: „RM jest równie skuteczny jak PF w leczeniu plantar fasciitis. Pacjenci, u których wykonano obie procedury, nie odnieśli żadnych korzyści i doświadczyli wyższego odsetka powikłań.” W celu uzyskania długoterminowej skuteczności potrzebna jest większa kohorta badawcza.

Postępowanie w terapii fizycznej

Ostrogę piętową, zarówno górną jak i dolną, leczy się za pomocą konwencjonalnej fizjoterapii.

• Radioterapia niską dawką (skutki uboczne i zespoły popromienne)
  Zastosując tę metodę, istnieją dowody na to, że ponowne rozdrażnienie bolesnej ostrogi piętowej jest bezpiecznym i skutecznym sposobem leczenia. Stwierdzono znaczącą odpowiedź przez co najmniej 2 lata w redukcji bólu, choć może wystąpić efekt placebo. Nadal jednak nie ma jednoznacznej decyzji, jaka dawka jest najskuteczniejsza, czy 1,0 Gy czy 0,5 Gy.

• Zarówno terapia krioterapią jak i krioterapia są skuteczne w leczeniu przewlekłego plantar fasciitis z ostrogami piętowymi. Wydaje się, że terapia krioterapią daje lepsze wyniki.

• Termoterapia
  Terapia zimnem może być stosowana w celu złagodzenia stanu zapalnego i zmniejszenia bólu.
  Terapia ciepłem w celu rozluźnienia napiętych mięśni i promowania przepływu tlenu i krwi do dotkniętego obszaru. Termoterapia może być przydatna do zmniejszenia bólu podczas ćwiczeń.
• Terapia laserem niskiego poziomu jest uznawana za skuteczną metodę leczenia ostróg piętowych. Chociaż, aby uzyskać więcej dowodów, potrzebne są dalsze badania z udziałem większych grup.

• Terapia konwencjonalna obejmuje ultradźwięki, leczenie laserem, pasywne i aktywne rozciąganie i wzmacnianie mięśni nóg, zimne i gorące aplikacje (kąpiel kontrastowa). Celem jest zlikwidowanie stanu zapalnego otaczającego ostrogę. Ten program leczenia może trwać od 6 do 12 miesięcy dla rozwiązania objawów.

• Leczenie zachowawcze: Chociaż leczenie zachowawcze może pomóc w zmniejszeniu objawów ostrogi kostnej, nie zawsze leczy źródło Twojego bólu.

• Terapia radialną falą uderzeniową składa się z fal mechanicznych o bardzo wysokiej energii, skierowanych na zapalenie powięzi podeszwowej, aby pomóc zmniejszyć stan zapalny.

• Terapia pozaustrojową falą uderzeniową (Extracorporeal Shock Wave Therapy, ESWT): Różne badania sugerują, że ESWT nie jest skuteczną metodą leczenia plantar fasciitis. (Buchanan et al. 2002, Haake et al. 2003) Ta rozbieżność pomiędzy badaniami oznacza, że potrzebne jest dalsze wsparcie dla skutecznego leczenia ESWT, ponieważ zauważono wybitnie pozytywny efekt ESWT skierowany na ostrogę piętową, ale różnica pomiędzy obecnością i brakiem ostrogi piętowej nie była wystarczająco znacząca. Według De Vera Barredo i wsp.(2007) bardziej skuteczne są szyny nocne, masaż, taping, akupunktura, gips do chodzenia, laseroterapia i krioterapia. Shafshak podał, że ESWT wydaje się skuteczna w łagodzeniu bólu pięty u pacjentów z ostrogą piętową, zwłaszcza gdy jest stosowana w ciągu pierwszych 4 miesięcy od początku objawów. ECSWT jest zalecana jako metoda pierwszego wyboru w leczeniu ostrogi piętowej i jest najbardziej skuteczna, gdy leczenie obejmuje co najmniej 3×500 impulsów. Yalcin zasugerował jednak, że ESWT nie jest być może najskuteczniejszą terapią w przypadku ostrogi piętowej. Po pięciu zabiegach ESWT u żadnego pacjenta nie doszło do znaczącej redukcji ostrogi, ale u 19 pacjentów (17,6%) doszło do zmniejszenia kąta ostrogi, u 23 pacjentów (21,3%) do zmniejszenia wymiarów ostrogi, a u jednego pacjenta doszło do złamania ostrogi. Terapia przyniosła jednak znaczące efekty w zmniejszeniu dolegliwości pacjentów. Konieczne są dalsze badania nad skutecznością ESWT.

Ortotyka

Wpływ wkładek ortopedycznych jest istotny tylko wtedy, gdy ostroga piętowa jest związana z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Leczenie nocne

Wkładki pod piętę

Modyfikacja obuwia

Clinical Bottom Line

Ogny piętowe są kostnymi naroślami z tyłu pięty (dorsal) lub pod podeszwą stopy (plantar). Ostrogi grzbietowe są związane z tendinopatią Achillesa, a podeszwowe z zapaleniem powięzi podeszwowej. Ich etiologia wydaje się być związana z powtarzającymi się urazami powiązanych mięśni i ścięgien z próbą naprawy mikro-rozdarć powodujących stan zapalny i ból. Nieprawidłowa biomechanika jest uważana za przyczynę tej reakcji. Ból jest powszechnie odczuwany w okolicy pięty, wpływa na chód i przenoszenie ciężaru ciała, ale diagnostyka różnicowa musi być wykluczona ze względu na liczbę możliwych schorzeń w celu ustalenia odpowiedniego protokołu leczenia. Badanie rentgenowskie jest skutecznym narzędziem diagnostycznym. Postępowanie może być medyczne lub niemedyczne w zależności od indywidualnej reakcji.

1. Johal KS .,’Plantar fasciitis and the calcaneal spur: Fakt czy fikcja?”, Foot Ankle Surg.,18 marca 2012 (poziom dowodów 3B)
2. Gill LH. Plantar fasciitis: diagnostyka i postępowanie zachowawcze. J Am Acad Orthop Surg, 1997
3. McCarthy DJ, Gorecki GE: The anatomical basis of inferior calcaneal lesions. J Am Podiatry Assoc 69527-536,1979 (level of evidence: 2C)
4. Young CC, Rutherford DS, Niedfeldt MW. Treatment of plantar fasciitis. AmfckLRFam Physician 2001 (poziom dowodów: 5)
5. Heyd, Reinhard, et al. „Radiation therapy for painful heel spurs.” Strahlentherapie und Onkologie 183.1 (2007): 3-9. (level of evidence: 1B)
6. McCarthy DJ, Gorecki GE: The anatomical basis of inferior calcaneal lesions. J Am Podiatry Assoc 69527-536,1979 (poziom dowodów: 2C)
7. E.K. Agyekum, „Heel pain: A systematic review”., Chinese Journal of Traumatology., 2015 (poziom dowodów 1A)
8. B. Jasiak-Tyrkalska., „Skuteczność dwóch różnych preocedur fizjoterapeutycznych w kompleksowej terapii plantar calcaneal spur”., Fizjoterapia Polska., styczeń 2007 (poziom dowodów: 1B)
9. Zhou, Binghua, et al. „Classification of Calcaneal Spurs and Their Relationship With Plantar Fasciitis”. The Journal of Foot and Ankle Surgery 54.4 (2015): 594-600. (poziom dowodów: 3A)
10. 10,0 10,1 10,2 Henri L. Duvries, „Heel Spur (Calcaneal Spur)”, AMA Arch Surg., (poziom dowodów: 3A)
11. Chauveaux, D., et al. „A new radiologic measurement for the diagnosis of Haglund’s deformity.” Surgical and Radiologic Anatomy 13.1 (1991): 39-44. (poziom dowodów: I)
12. Perhamre, Stefan, et al. „Sever’s injury: a clinical diagnosis.” Journal of the American Podiatric Medical Association 103.5 (2013): 361-368. (poziom dowodów: 3A)
13. Hosgoren, B., A. Koktener, and Gülçin Dilmen. „Ultrasonography of the calcaneus in Sever’s disease.” Indian pediatrics 42.8 (2005): 801. (poziom dowodów: 4)
14. Yu, Sarah M., and Joseph S. Yu. „Calcaneal avulsion fractures: an often forgotten diagnosis.” American Journal of Roentgenology 205.5 (2015): 1061-1067. (level of evidence: 2A)
15. Rosenbaum, Andrew J., John A. DiPreta, and David Misener. „Plantar heel pain.” Medical Clinics of North America 98.2 (2014): 339-352. (poziom dowodów: 2A)
16. Aldridge, Tracy. „Diagnozowanie bólu pięty u dorosłych.” American family physician 70 (2004): 332-342. (Level of evidence: 2A)
17. Donley BG, Moore T, Sferra J, Gozdanovic J, Smith R. The efficacy of oral nonsteroidal anti-inflammatory medication (NSAID) in the treatment of plantar fasciitis: a randomized, prospective, placebo-controlled study. Foot Ankle Int 28:20-23, 2007.(level of evidence: 1B)
18. Kalaci A, Cakici H, Hapa O, Yanat AN, Dogramaci Y, Sevinç TT. Treatment of plantar fasciitis using four different local injection modalities: a randomized prospective clinical trial. J Am Podiatr Med Assoc 99:108-113, 2009.(level of evidence: 1B)
19. Kiter E, Celikbas E, Akkaya S, Demirkan F, Kilic BA. Comparison of injection modalities in the treatment of plantar heel pain: a randomized controlled trial. J Am Podiatr Med Assoc 96:293-296, 2006. (poziom dowodów: 1B)
20. Buccilli TA Jr, Hall HR, Solmen JD. Sterile abscess formation following a cortico- steroid injection for the treatment of plantar fasciitis. J Foot Ankle Surg 44:466- 468, 2005. (level of evidence: 3A)
21. Porter MD, Shadbolt B. Intralesional corticosteroid injection versus extracorporeal shock wave therapy for plantar fasciopathy. Clin J Sport Med 15:119-124, 2005. (poziom dowodów: 1B)
22. Placzek R, Holscher A, Deuretzbacher G, Meiss L, Perka C. . Z Orthop Ihre Grenzgeb 144:405-409, 2006. Niemiecki. (poziom dowodów: 1B)
23. Placzek R, Deuretzbacher G, Meiss AL. Treatment of chronic plantar fasciitis with Botulinum toxin A: preliminary clinical results. Clin J Pain 22:190-192, 2006. (poziom dowodów: 1B)
24. Babcock MS, Foster L, Pasquina P, Jabbari B. Treatment of pain attributed to plantar fasciitis with botulinum toxin a: a short-term, randomized, placebo- controlled, double-blind study. Am J Phys Med Rehabil 84:649-654, 2005. (level of evidence: 1B)
25. Urovitz EP, Birk-Urovitz A, Birk-Urovitz E. Endoscopic plantar fasciotomy in the treatment of chronic heel pain. Can J Surg 51:281-283, 2008. (poziom dowodów: 2A)
26. Fishco WD, Goecker RM, Schwartz RI. The instep plantar fasciotomy for chronic plantar fasciitis. A retrospective review. J Am Podiatr Med Assoc 90:66-69, 2000.(level of evidence: 2B)
27. Woelffer KE, Figura MA, Sandberg NS, Snyder NS. Five-year follow-up results of instep plantar fasciotomy for chronic heel pain. J Foot Ankle Surg 39:218-223, 2000. (level of evidence: 2B)
28. Shikoff MD, Figura MA, Postar SE. A retrospective study of 195 patients with heel pain. J Am Podiatr Med Assoc 76:71-75, 1986. (poziom dowodów: 2B)
29. Williams PL. The painful heel. Br J Hosp Med 38:562-563, 1987. (poziom dowodów: 4)
30. Landorf KB, Keenan AM, Herbert RD. Effectiveness of foot orthoses to treat plantar fasciitis: a randomized trial. Arch Intern Med 166:1305-1310, 2006.(level of evidence: 1B)
31. Roos E, Engstrom M, Soderberg B. Foot orthoses for the treatment of plantar fasciitis. Foot Ankle Int 27:606-611, 2006.(level of evidence: 1B)
32. DiGiovanni BF, Nawoczenski DA, Lintal ME, Moore EA, Murray JC, Wilding GE, Baumhauer JF. Tissue-specific plantar fascia-stretching exercise enhancement improves outcomes in patients with chronic heel pain. Prospektywne, randomizowane badanie. J Bone Joint Surg Am 85-A:1270-1277, 2003.(level of evidence: 1B)
33. Digiovanni BF, Nawoczenski DA, Malay DP, Graci PA, Williams TT, Wilding GE, Baumhauer JF. Ćwiczenia rozciągające specyficzne dla powięzi podeszwowej poprawiają wyniki u pacjentów z przewlekłym zapaleniem powięzi podeszwowej. A prospective clinical trial with two-year follow-up. J Bone Joint Surg Am 88:1775-1781, 2006.(level of evidence: 2B)
34. Pfeffer, Glenn, et al. „Comparison of custom and prefabricated orthoses in the initial treatment of proximal plantar fasciitis.” Foot & Ankle International 20.4 (1999): 214-221.(level of evidence: 1B)
35. Lee, Sae Yong, Patrick McKeon, and Jay Hertel. „Does the use of orthoses improve self-reported pain and function measures in patients with plantar fasciitis? A meta-analysis.” Physical Therapy in Sport 10.1 (2009): 12-18.(level of evidence: 1A)
36. Cleland JA, Abbott JH, Kidd MO, Stockwell S, Cheney S, Gerrard DF, Flynn TW. Manual physical therapy and exercise versus electrophysical agents and exercise in the management of plantar heel pain: a multicenter randomized clinical trial.(level of evidence: 1B)
37. Cole C, Seto C, Gazewood J. Plantar fasciitis: evidence-based review of diagnosis and therapy. Am Fam Physician 72:2237-2242, 2005. (poziom dowodów: 1A)
38. Lee, Gregory P., John A. Ogden, and G. Lee Cross. „Effect of extracorporeal shock waves on calcaneal bone spurs.” Foot & ankle international 24.12 (2003): 927-930. (level of evidence: 1A)
39. Marks W, Jackiewicz A, Witkowski Z, Kot J, Deja W, Lasek J. Extracorporeal shock- wave therapy (ESWT) with a new-generation pneumatic device in the treatment of heel pain. Podwójnie ślepe randomizowane badanie kontrolowane. Acta Orthop Belg 74:98- 101, 2008. (poziom dowodów: 1B)
40. Chuckpaiwong B, Berkson EM, Theodore GH. Extracorporeal shock wave for chronic proximal plantar fasciitis: 225 patients with results and outcome predictors. J Foot Ankle Surg 48:148-155, 2009. (poziom dowodów: 2B)
41. Pribut SM. Current approaches to the management of plantar heel pain syndrome, including the role of injectable corticosteroids. J Am Podiatr Med Assoc 97:68-74, 2007. (Level of Evidence: 5)
42. Weil L Jr, Glover JP, Sr Weil LS. A new minimally invasive technique for treating plantar fasciosis using bipolar radiofrequency: a prospective analysis. Foot Ankle Spec 1:13-18, 2008. (Level of Evidence: 4)
43. Lucas, Douglas E., Scott R. Ekroth, and Christopher F. Hyer. „Intermediate-Term Results of Partial Plantar Fascia Release With Microtenotomy Using Bipolar Radiofrequency Microtenotomy.” The Journal of Foot and Ankle Surgery54.2 (2015): 179-182.(level of evidence: 3B)
44. Chou, Andrew Chia Chen, et al. „Radiofrequency microtenotomy is as effective as plantar fasciotomy in the treatment of recalcitrant plantar fasciitis.” Foot and Ankle Surgery (2015). (Level of Evidence: 4)
45. Hautmann, M. G., U. Neumaier, and O. Kölbl. „Re-irradiation for painful heel spur syndrome”. Strahlentherapie und Onkologie 190.3 (2014): 298-303. (level of evidence: 2B)
46. Holtmann, Henrik et al. „Randomized Multicenter Follow-up Trial on the Effect of Radiotherapy for Plantar Fasciitis (painful Heels Spur) Depending on Dose and Fractionation – a Study Protocol.” Radiation Oncology (Londyn, Anglia) 10 (2015): 23. PMC. Web. 8 Jan. 2016. (level of evidence: 1B)
47. Costantino, C., et al. „Cryoultrasound therapy in the treatment of chronic plantar fasciitis with heel spurs. A randomized controlled clinical study.” European journal of physical and rehabilitation medicine 50.1 (2014): 39-47. (poziom dowodów: 1B)
48. E.K. Agyekum, „Heel pain: A systematic review”., Chinese Journal of Traumatology., 2015 (poziom dowodów: 1A)
49. Cinar, E., F. Uygur, and S. Toprak Celenay. „AB1447-HPR The efficacy of low level laser therapy in the treatment of calcaneal spur.” Annals of the Rheumatic Diseases 71.Suppl 3 (2013): 757-757. (Level of Evidence: 4)
50. Lee, Gregory P, John A. Ogden, and G. Lee Cross. „Effect of extracorporeal shock waves on calcaneal bone spurs.” Foot & ankle international 24.12 (2003): 927-930.
51. Krischek O., „Symptomatic low-energy shockwave therapy in heel pain and radiologically detected plantar heel spur”., Z Orthop Ihre Grenzgeb., April 1998 (level of evidence: 1B)
52. Yalcin E, „Effects of extracorporal shock wave therapy on symptomatic heel spurs: a correlation between clinical outcome and radiologic changes”, Rheumatol Int.; February 2012
53. Chia KK., „Comparative trial of the foot pressure patterns between corrective orthotics, formthotics, bone spur pads and flat insoles in patients with chronic plantar fasciitis”., Ann Acad Med Singapore., October 2009 (level of evidence: 3A)
54. Perhamre S1., „Sever’s injury: treatment with insoles provides effective pain relief”., Scand J Med Sci Sports., December 2011 (level of evidence: 1B)

.