Yellow Fever Timeline: The History Of A Long Misunderstood Disease

Niemand weet het zeker, maar wetenschappers geloven dat gele koorts de wereld al minstens 3000 jaar teistert. naar alle waarschijnlijkheid is de ziekte begonnen in de regenwouden van Afrika. Ze voer met schuiten en zeilschepen naar tropische havens over de hele wereld, volgde de slavenhandel naar de Amerika’s, onderbrak de bouw van het Panamakanaal en liet een spoor van graven achter over de hele wereld.

De angstaanjagende ziekte begint als een gewone griep met symptomen van hoofdpijn, koorts, spierpijn, misselijkheid en overgeven. Maar ongeveer 15 procent van de patiënten ontwikkelt zich tot een ernstige vorm van de ziekte: hoge koorts, geelzucht, inwendige bloedingen, toevallen, shock, orgaanfalen en de dood. Tot de helft van degenen die een ernstige ziekte ontwikkelen, zal overlijden.

In 2016 haalt de door muggen overgebrachte ziekte opnieuw de krantenkoppen. Een uitbraak in Angola heeft zich verspreid naar de Democratische Republiek Congo, met 3.867 vermoedelijke gevallen in Angola en 2.269 vermoedelijke gevallen in de DRC, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie, sinds december 2015. En er is een tekort aan het gele koorts vaccin: Slechts vier fabrikanten maken het vaccin met behulp van een tijdrovend, arbeidsintensief productieproces dat de huidige behoefte niet kan bijbenen. Het is het nieuwste hoofdstuk in de lange en legendarische geschiedenis van gele koorts.

Vermoedelijk rond 1.000 v.Chr.

Het virus is vrijwel zeker ontstaan in Afrika, waarbij het heen en weer ging tussen de Aedes aegypti-mug en apen. “Bijna zonder twijfel heeft het virus duizenden jaren lang gecirculeerd onder apen en muggen in de regenwouden van Afrika,” zegt Dr. Duane Gubler, stichtend directeur van het Signature Research Program in Emerging Infectious Disease aan de Duke-NUS Medical School in Singapore. “In de loop van duizenden jaren hebben de muggen die het virus bij zich droegen zich aangepast aan het dorpsleven en vervolgens aan het stadsleven. Ze raakten eraan gewend zich met mensen te voeden en vonden hun weg naar grotere steden en kuststeden.

De jaren 1600

Toen de scheepvaart en de wereldhandel zich uitbreidden, konden de muggen meeliften op schuiten en zeilschepen naar havensteden in de tropische wereld. De slavenhandel nam ook een vlucht. “Schepen moesten vaten water vervoeren. En er waren grote aantallen Afrikaanse slaven in het ruim,” zegt Gubler. Muggenlarven konden gedijen in de watervaten. En sommige van de slaven, besmet met gele koorts, werden gebeten door muggen, die vervolgens niet-geïnfecteerde mensen beten, waardoor de ziekte zich verspreidde. “Zo werden zowel de mug als het virus geïntroduceerd in de Amerika’s,” zegt hij.

De eerste geregistreerde epidemie van gele koorts was op het schiereiland Yucatan in 1648, waarschijnlijk onderdeel van een grotere epidemie waarbij een aantal Caribische eilanden betrokken waren. Tussen 1668 en 1699 werden uitbraken gemeld in New York, Boston en Charleston. In de noordelijke gebieden van de V.S. waren er zomeruitbraken. “De epidemieën stierven uit in de winter omdat de tropische mug niet overleeft,” zegt Gubler. “Maar de mug verplaatste zich naar het noorden met schepen die goederen de rivier op brachten. Elk jaar breidde de verspreiding van de muggen zich uit in de lente en kromp vervolgens in de winter in.” Artsen vermoedden geen verband met de mug en gingen ervan uit dat gele koorts zich verspreidde door contact van mens tot mens.

De jaren 1700

Op den duur drong gele koorts door tot Europa. In 1730 werden 2.200 doden gemeld in Cadiz, Spanje, gevolgd door uitbraken in Franse en Britse zeehavens. “Het verspreidde zich tot in het noorden van Glasgow,” zegt Gubler. Maar er was niet zo veel slavenhandel in Europa, en uitbraken waren minder frequent dan in Amerika. De ziekte kan via Amerika in Europa zijn gekomen, niet via Afrika. “De schepen uit Europa laadden goederen, gingen naar Afrika, laadden slaven, gingen naar Amerika, laadden suiker of sorghum, en brachten dat terug naar Europa,” zegt hij. “Er was een driehoekige route die deze schepen volgden en het virus en de muggen konden zijn geïntroduceerd vanuit Amerika in plaats van Afrika.”

“Het was de plaag van een groot deel van de tropen, en het verhinderde economische ontwikkeling,” zegt Gubler.

De jaren 1800

Doorheen deze eeuw bleven volksgezondheidsdeskundigen geloven dat gele koorts werd overgedragen door contact met besmette patiënten. Door die misvatting waren de meeste pogingen om uitbraken onder controle te krijgen vergeefs. Maar in 1881 voerde een Cubaanse arts, Carlos Finlay, op basis van een theorie dat muggen het virus bij zich droegen, een experiment uit met muggen die de ziekte droegen nadat ze gele koorts patiënten hadden gebeten. Hij liet de muggen een proefpersoon bijten, die vervolgens de gele koorts kreeg. Toch bleef een groot deel van de wetenschappelijke gemeenschap niet overtuigd.

Terwijl stierven er elk jaar duizenden mensen in New Orleans – een belangrijke haven voor de slavenhandel en een stad met een klimaat dat gastvrij was voor de Aedes aegypti mug. Tussen 1839 en 1860 kregen ongeveer 26.000 mensen in New Orleans gele koorts.

Aan het eind van de 19e eeuw, tijdens de korte Spaans-Amerikaanse Oorlog, stierven minder dan 1.000 soldaten in de strijd, maar meer dan 5.000 stierven aan ziektes in Cuba, en de meeste van die sterfgevallen waren te wijten aan gele koorts, volgens de verslagen van de U.S. Army Yellow Fever Commission.

De jaren 1900

De Yellow Fever Commission werd opgericht door het Amerikaanse leger als reactie op de oorlogsdoden. Haar opdracht was om de oorzaak en verspreiding van de gele koorts te bestuderen. Onder leiding van Majoor Walter Reed, die in Cuba werkte, bevestigde de commissie in 1900 wat Dr. Finlay vermoedde: Gele koorts werd overgebracht door muggenbeten. Om dit te bewijzen boden 30 mannen, waaronder Spaanse immigranten, soldaten en twee burgers, zich vrijwillig aan om opzettelijk besmet te worden met muggenbeten. De commissie startte muggenbestrijdingsprogramma’s in Cuba met verbeterde sanitaire voorzieningen, begassing met insecticiden en vermindering van stilstaand water waar muggen broeden. Het aantal gevallen van gele koorts daalde drastisch.

De succesvolle inspanningen in Cuba kwamen net op tijd om het Panamakanaal-bouwproject te redden. Tegen 1906 was ongeveer 85 procent van de kanaalwerkers in het ziekenhuis opgenomen met malaria of gele koorts. De arbeiders waren zo bang voor gele koorts dat ze de bouwplaats massaal ontvluchtten bij de eerste tekenen van de ziekte. Tienduizenden arbeiders stierven.

Dr. William Gorgas, die in Cuba aan de uitroeiing van muggen had gewerkt, overtuigde President Theodore Roosevelt ervan geld te geven voor een uitroeiingspoging in Panama. In de zomer van 1905 werkte Gorgas, samen met 4.000 arbeiders in wat hij zijn “muggenbrigade” noemde, een jaar lang om te voorkomen dat muggen hun eieren zouden leggen. Ze fumigeerden particuliere huizen met insecticiden en besproeiden gebieden met stilstaand water met olie om het broeden van muggen te onderbreken. Door deze inspanningen werd het aantal gevallen van gele koorts in september gehalveerd en in oktober waren er nog maar zeven nieuwe gevallen. Uiteindelijk overleed op 11 november 1906 het laatste slachtoffer van gele koorts aan het Panamakanaal. De gele koorts epidemie was voorbij.

Na de Tweede Wereldoorlog had de wereld DDT in zijn arsenaal van muggenbestrijdingsmaatregelen, en de uitroeiing van muggen werd de voornaamste methode om gele koorts te bestrijden.

Toen, in de jaren veertig, werd het gele koorts vaccin ontwikkeld. “Het is een van de goedkoopste, meest effectieve vaccins ter wereld,” zegt Gubler. Het vaccin biedt levenslange immuniteit voor 99 procent van de geïmmuniseerde mensen, en tegen het einde van de jaren 1980 zette de Wereldgezondheidsorganisatie zich in om de vaccindekking te verhogen. Een paar Afrikaanse landen zijn begonnen met routinematige kinderimmunisatie tegen gele koorts, en hebben inhaalcampagnes uitgevoerd om volwassenen te immuniseren, maar vaccinproducenten hebben de vraag niet bijgehouden, volgens de WHO.

In de afgelopen 30 jaar zijn er beperkte uitbraken geweest in Kenia, Nigeria, Liberia, Kameroen, Ivoorkust en Senegal in Afrika; en in Amerika in Peru, Ecuador, Venezuela, Bolivia en Brazilië.

De jaren 2000

De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat in 2013 maar liefst 170.000 mensen gele koorts hadden, en 60.000 mensen stierven.

En nu wordt de wereld geconfronteerd met een zorgwekkende uitbraak in dichtbevolkte steden in Angola en de Democratische Republiek Congo. En er is zo weinig vaccin over dat de WHO iets ongehoords doet: De vaccinvoorraad oprekken door mensen kleinere doses te geven, die immuniteit zullen geven voor een jaar in plaats van levenslange immuniteit van de volledige dosis.

De WHO heeft al meer dan 16 miljoen mensen gevaccineerd en is van plan nog eens 13 miljoen mensen te vaccineren.

Er is groeiende bezorgdheid dat het virus zich zou kunnen verspreiden naar Azië, waar het tot nu toe opvallend afwezig is geweest.

Met miljoenen mensen die op schepen en vliegtuigen stappen, is het moderne transportsysteem zelfs efficiënter dan de slavenschepen van 400 jaar geleden in het vervoeren van zowel muggen als met het virus besmette mensen. “Mondiale trends hebben de ideale situatie geschapen voor de verspreiding van epidemieën,” zegt Gubler.