We beleven duizenden gebeurtenissen in onze kindertijd, maar als volwassene herinneren we ons er maar een handvol. Sommige zijn “primeurs” (ons eerste ijsje, onze eerste schooldag), of belangrijke levensgebeurtenissen (de geboorte van een broertje of zusje, een verhuizing). Andere zijn verrassend triviaal.
Dus, wat zeggen uw vroegste jeugdherinneringen over u? Weerspiegelen zij uw vroege vaardigheid om te onthouden, uw interesses, of uw individuele ervaringen?
Het antwoord op alle drie de vragen is ja – maar dit is niet het hele verhaal. Hoewel we het geheugen soms zien als een videocamera, die ons leven nauwkeurig en zonder vooringenomenheid registreert, is dit een mythe.
In plaats daarvan worden onze jeugdherinneringen ingewikkeld gevormd door onze familie en cultuur.
Onze eerste herinneringen
Als je je het leven als zuigeling niet meer kunt herinneren, ben je niet de enige.
Als volwassenen terugkijken op onze kindertijd, kunnen we ons meestal niets herinneren van voor de leeftijd van 3-4 jaar. Dit fenomeen staat bekend als infantiele amnesie.
Hoewel sommige mensen zeer vroege herinneringen melden van als baby in hun kinderwagen te hebben gelopen, of in een wiegje in slaap te zijn gevallen, zijn deze herinneringen waarschijnlijk fictief.
Een van de belangrijkste ontwikkelingen voor het ontstaan van het geheugen is taal. Onderzoek toont aan dat taal niet alleen nodig is om onze ervaringen te delen, maar ook om ze te coderen.
Zo konden jonge kinderen die werden uitgenodigd om een fictieve “magische krimpmachine” te gebruiken, zich dit een jaar later alleen herinneren als zij op het moment van de gebeurtenis over de juiste woordenschat beschikten.
We weten ook dat tweetalige volwassenen die als kind zijn geëmigreerd, zich vroege herinneringen herinneren in de taal die ze spraken op het moment dat de herinnering werd gevormd.
Naast taal moeten kinderen ook een coherent zelfgevoel ontwikkelen, oftewel een gevoel van “wie ik ben”. Deze opkomende ontwikkeling stelt hen in staat gebeurtenissen vast te pinnen in een persoonlijk verhaal dat continu is in de tijd. Het gevoel dat “dit is gebeurd” ontwikkelt zich tot een dieper begrip van “dit is mij overkomen”.
Familiefactoren
Terwijl de ontwikkeling van taal en zelfbesef de vorming van onze vroegste jeugdherinneringen mogelijk maken, geven familiefactoren vorm aan de inhoud ervan.
In gezinnen halen ouders meerdere keren per dag herinneringen op met hun kinderen – bijvoorbeeld door familiefeestjes te herbeleven, of door een band te smeden over broers en zussen, of door na te denken over overtredingen uit het verleden om de geleerde lessen te bespreken. Interessant is echter dat er sterke individuele verschillen zijn in de manier waarop zij dit doen.
Sommige ouders gebruiken een zeer “uitgebreide” stijl van herinneringen ophalen: ze stellen vragen en geven details en structuur over de gebeurtenissen op een manier die de eigen bijdrage van het kind stimuleert en ondersteunt. Anderen zijn minder uitvoerig.
Sommige ouders richten zich ook in het bijzonder op emotionele inhoud (“Ze was echt verdrietig! Waarom begon ze te huilen?”), terwijl anderen zich meer richten op feitelijke details.
Deze individuele verschillen hebben belangrijke gevolgen, want kinderen nemen uiteindelijk de persoonlijke stijl van hun ouders over: eerst tijdens gedeelde herinneringsgesprekken, en later in hun eigen onafhankelijke herinneringen.
Welke stijl van ouder bent u?
Hier volgt een voorbeeld van een gesprek tussen een zeer elaboratieve moeder en haar peuter van kleuterleeftijd.
Moeder: Jij en papa hebben samen de kerstboom opgezet, en toen hebben jullie versieringen opgehangen! Welke versieringen heb je opgehangen?
Kind: Eh… de kerstballen!
Moeder: Dat is waar ook! Papa heeft kerstballen en sterren gekocht om in de boom te hangen. Welke kleuren hadden ze?
Kind: Rood en goud.
Moeder: Rood en goud. Mooie rode ballen, en gouden sterren.
Kind: En er waren ook papieren cirkels.
In tegenstelling hiermee volgt hieronder een gesprek tussen een minder uitweidende moeder en haar kind van kleuterleeftijd.
Moeder: Ik ga je vragen naar je kerstconcert van de kleuterschool. Was het leuk?
Kind: Ja
Moeder: Wat gebeurde daar?
Kind: Papa kwam
Moeder: Ja, maar wat is er gebeurd?
Kind: Ik weet het niet.
Bredere familiestructuren en -ervaringen spelen ook een rol. In Italië hebben kinderen die opgroeien in intergenerationele huishoudens vaak zowel vroegere jeugdherinneringen als meer jeugdherinneringen dan kinderen die opgroeien in traditionele kerngezinnen. Dit komt waarschijnlijk doordat er meer mogelijkheden zijn om rijke en uitvoerige herinneringen op te halen.
In tegenstelling daarmee kunnen ouders en kinderen die depressief zijn een neiging vertonen tot “overgeneral memory” – dat wil zeggen, moeite met het herinneren van specifieke herinneringsdetails. Een mindere kwaliteit van ouder-kind herinneringen is gerelateerd aan een te algemeen geheugen bij drie- tot zesjarigen.
Culturele factoren
Net zoals onze vroegste jeugdherinneringen onze herinneringen aan gesprekken met onze ouders en onze overkoepelende familie-ervaringen weerspiegelen, lijken ze ook bredere culturele praktijken en normen te weerspiegelen.
In overeenstemming met de “individualistische” waarden van de westerse cultuur, zijn de vroegste jeugdherinneringen van Amerikaanse college-studenten typisch lang, specifiek en op zichzelf gericht.
Samenhangend met de “collectivistische” waarden van de Chinese cultuur, zijn de vroegste jeugdherinneringen van Chinese studenten doorgaans kort en hebben ze meer betrekking op sociale verantwoordelijkheden.
Amerikaanse moeders zijn ook meer geneigd dan Chinese moeders om zich te concentreren op de eigen persoonlijke emotionele ervaringen van hun kind wanneer ze samen herinneringen ophalen, en het is waarschijnlijk dat deze vroege ouder-kindgesprekken dienen als een mechanisme voor het overbrengen van culturele normen.
In Nieuw Zeeland, waar de Māori cultuur een rijke mondelinge traditie kent waarin verhalen over generaties worden gedeeld, is gebleken dat Māori moeders anders dan Pākehā (Europees Nieuw Zeeland) moeders herinneringen ophalen over belangrijke levensgebeurtenissen. Wanneer Māori-moeders met hun kinderen praten over hun eigen geboorteverhalen, bijvoorbeeld, zijn er meer uitwijdingen, meer verwijzingen naar emoties, en meer verwijzingen naar relationele tijd.
Interessant is dat de Māori ook de vroegste gemiddelde leeftijd van eerste herinnering hebben die bekend is. Met 2,5 jaar komen deze vroegste herinneringen een vol jaar eerder voor dan bij sommige andere groepen.
Het onderzoek is dus duidelijk: onze vroegste jeugdherinneringen worden op ingewikkelde wijze gevormd door onze ervaringen binnen onze eigen families en culturen.
Het proces van geheugenvorming lijkt in niets op een videocamera.