Wat is er met de Berlijnse Muur gebeurd?

Waarom werd de Berlijnse Muur opgetrokken?

De Berlijnse Muur werd in 1961 gebouwd om een uittocht uit het oostelijke, communistische deel van het verdeelde Duitsland naar het meer welvarende westen tegen te houden. Tussen 1949 en 1961 waren meer dan 2,6 miljoen Oost-Duitsers, op een totale bevolking van 17 miljoen, ontsnapt. Velen van hen waren geschoolde vakmensen en hun verlies werd steeds meer gevoeld in de Duitse Democratische Republiek, of DDR, zoals het werd genoemd.

Met het land op de rand van economische en sociale ineenstorting, nam de Oost-Duitse regering daarom het besluit om de hele grens te sluiten, en plaatste de muur van de ene op de andere dag, op 13 augustus 1961. De muur werd door de oostelijke autoriteiten vaak aangeduid als de antifascistische beschermingswal, om de Oost-Duitsers tegen het westen te beschermen.

Hoe werd hij gebouwd?

De betonnen barrière, compleet met 300 wachttorens op regelmatige afstanden, was 96 mijl lang en 13 voet hoog, hoewel hij in het begin bestond uit tijdelijke barrières van rollen prikkeldraad. De bouwdatum van 13 augustus 1961 was bewust gekozen omdat het een zondag was tijdens de zomervakantie. In de loop van dagen en weken werd het prikkeldraad vervangen door verticale betonnen platen, versterkt met ijzeren staven, en holle blokken.

Niets mocht de muur in de weg staan. Huizen in straten zoals de Bernauer Strasse, waar de trottoirs in het westen lagen en de achterkanten van de huizen in het oosten, werden onderdeel van de grensconstructie. De autoriteiten gaven gewoon opdracht om de vooringangen en ramen dicht te metselen. Er zijn gedocumenteerde gevallen bekend van mensen die uit ramen sprongen om te voorkomen dat ze in het oosten in hun eigen huis werden opgesloten.

De muur zelf was slechts de buitenste grens. Daarachter lag de zogenaamde “dodenstrook”, met loopgraven tegen voertuigen, spijkerbedden en andere verdedigingswerken. Overal waar de grens door water liep, werden soortgelijke verdedigingswerken aangebracht om te voorkomen dat iemand kon ontsnappen.

Kon er iemand ontsnappen?

Ten minste 138 mensen kwamen om het leven toen ze over de muur probeerden te vluchten, maar naar schatting 5.000 slaagden erin te vluchten, hoewel beide cijfers vaak worden betwist. Degenen die ontsnapten verstopten zich in auto’s, glipten door grensovergangen, lieten tanks door de vestingwerken crashen, zwommen over het Teltowkanaal, peddelden op een lilo over de rivier de Spree, of kropen naar buiten via tunnels die speciaal waren aangelegd door teams van toegewijde vrijwilligers, waaronder would-be-begeleiders. Een van de meest spectaculaire was de circus koorddanser die over een in onbruik geraakte hoogspanningsleiding naar het westen liep en daarbij beide armen brak.

De meesten die hun geluk beproefden waren mannen met een gemiddelde leeftijd van 25.

Waarom werd het afgebroken?

Een herfst van toenemend politiek protest in 1989 zette de Oost-Duitse regering onder druk om de reisregels te versoepelen. In de vroege avond van 9 november vertelde een regeringswoordvoerder op een persconferentie dat Oost-Duitsers vrij naar West-Duitsland zouden kunnen reizen. Op de vraag wanneer, aarzelde hij en voegde er tot ontzetting en verbazing van de aanwezige Duitsers aan toe: “onmiddellijk”.

Zodra de westerse media – ten onrechte – meldden dat de grens was opengegaan, begonnen mensen zich in groten getale te verzamelen bij de controleposten aan beide zijden. Overweldigd door de aantallen, werden de paspoortcontroles rond 23.30 uur door de bewakers gestaakt, tegen die tijd stroomden de mensen erdoorheen.

Pas op 11 en 12 november werden de eerste stukken muur neergehaald. Op 10 november werd een gat gemaakt in het muursegment dat de Brandenburger Tor afsneed, maar daarna werd het weer afgesloten door de Oost-Duitse autoriteiten en de muur kwam pas op 22 december echt naar beneden.

Hoe werd hij verwijderd?

De Oost-Duitse autoriteiten begonnen aanvankelijk in de dagen na 9 november stukken van de muur te verwijderen met haakse slijpers, bouwvoertuigen en kranen, om meer doorgangspunten tussen oost en west te creëren; duizenden Mauerspechte of “muurpikkers” met hamers en beitels kwamen stukken mee naar huis nemen.

Later verhuurden mensen de hamers tegen betaling. Het dreunende en rinkelende geluid van de hamers op het met ijzer gewapende beton was maandenlang te horen. De meeste segmenten bleven op hun plaats en het duurde meer dan twee jaar om het overgrote deel ervan te verwijderen, met een officieel sloopprogramma dat pas in de zomer van 1990 begon.

Na veel discussie over de beste manier om de plaats van de voormalige muur te markeren, werd een dubbele rij kinderkopjes discreet in de openbare straten en trottoirs gelegd.

Is er nog iets van over in Berlijn?

In eerste instantie was er weinig animo om iets van de muur in Berlijn te laten staan. Pas jaren later begon men te praten over de noodzaak van het opbouwen van een Erinnerungskultur of herinneringscultuur, inclusief het terugbrengen van stukken en het plaatsen ervan in nieuwe funderingen.

Er zijn nog steeds stukken van de muur over, maar er wordt gezegd dat er meer van de muur te zien is in de VS dan in Berlijn zelf.

Originele stukken zijn te vinden op:

The East Side Gallery Kunstenaars van over de hele wereld beschilderden dit stuk, het grootste bestaande stuk buitenmuur. Het is een van de meest bezochte plaatsen van de Berlijnse Muur, met ongeveer 3 miljoen bezoekers per jaar. Met zijn lengte van 1.314 meter geeft het een indruk van de fysiek imposante aanwezigheid van de muur.

Mauerpark Nu een populaire groene ruimte bij iedereen, van gezinnen tot joggers, waar een vlooienmarkt en openlucht karaoke wordt gehouden, dit was vroeger op de grensstrook, en niet toegankelijk voor Berlijners.

Schlesicher Busch wachttoren Opnieuw langs de voormalige grensstrook, de 10 meter hoge toren en een paar meter muur, is nu te midden van clubs en parken, en een populair drijvend zwembad op de rivier de Spree.

Potsdamer Platz Nadat de laatste overgebleven originele delen van de muur in 2008 waren neergehaald, werden zes delen later weer opgetrokken naast het treinstation. Om de een of andere reden zijn toeristen begonnen hun gekleurde kauwgom in de muur te drukken, vaak met bierflesdoppen in het smurrie. Het is een populaire selfie-locatie.

St Hedwig Cemetery Op het St Hedwig kerkhof bevindt zich een 15 meter lang stuk van de laatste “versie” van de muur die in 1975 werd opgericht – bekend als “Grensmuur 75”. Het loopt langs de Liesenbrücken, die de grens tussen West- en Oost-Berlijn overschreed.

Bösebrücke – Bornholmer Strasse Vereeuwigd in David Bowie’s 2013 lied Where Are We Now? (“Twintigduizend mensen steken Bösebrücke over, vingers zijn gekruist, voor het geval dat”) was het middelpunt van de wereldaandacht in de nacht van 9 november toen het de eerste grensovergang werd die openging. Talrijke Japanse kersenbomen omzomen de zogenoemde Mauerweg of muurweg, die een stuk muur bevat.

Gedenkteken Berlijnse Muur aan de Bernauerstrasse Deze straat werd opgedeeld door de muur, die langs de zuidkant liep. De openluchttentoonstelling hier is misschien wel het indrukwekkendst, en een uitkijktoren en een uitkijkplatform geven een idee van de omvang van de muur.

Topografie van de Terreur Naast het voormalige SS-centrum, nu een museum, is er een lang stuk van de muur, ongeveer 200 meter lang. Afgezet tegen de permanente tentoonstelling over de moorddadige misdaden van de SS, is het een bijzonder huiveringwekkende herinnering aan de tumultueuze geschiedenis van de 20e eeuw.

Checkpoint Charlie De beroemdste grensovergang, gecontroleerd door Amerikaanse troepen, Checkpoint Charlie is nu een trashy Disneyfied “monument” voor de muur. Maar op de hoek van de Schützenstrasse is een klein stukje van de “achterland”-muur overgebleven.

En de rest van de wereld?

Honderden muurdelen zijn naar meer dan 50 landen verscheept, meestal als herdenkingsstuk en uiting van solidariteit en vriendschap, maar soms ook als geveild stuk dat in privé-landgoederen wordt tentoongesteld.

Muurstukken zijn nu te vinden zo ver weg als de noord-zuid Koreaanse grens, een treinstation in Monaco, een urinoir in Las Vegas en een historische oost-west top locatie in Reykjavik.

Segmenten vonden hun weg overzee op interessante manieren. Een ervan belandde in Kingston, Jamaica, na te zijn geschonken aan Usain Bolt na zijn recordbrekende 100 meter sprint in 2009. Een andere dook op in Kaapstad nadat hij was uitgekozen door Nelson Mandela.

Wat gebeurde er met de rest?

Grote delen van de muur werden vermalen en gebruikt voor de aanleg van snelwegen. Later werden er platen van gebruikt bij de bouw van huizen.

Secties worden nog steeds te koop aangeboden bij veilinghuizen, waarbij in maart in Sussex twee stukken werden verkocht voor een prijs die ver boven de verwachte prijs van 17.000 pond lag.

Diegenen die twijfelen of hun chips en brokken echt zijn, kunnen hun monsters tegen betaling opsturen naar een overheidsinstantie – de Bundesanstalt für Materialprüfung (het federale bureau voor materiaalcontrole) – voor verificatie. Vele zijn vals. In de loop der jaren zijn stukken van de muur veranderd in van alles, van oorbellen tot medische kuren. Er bestaat een homeopathisch middel waarvan de inname van minuscule hoeveelheden helpt bij astma en slapeloosheid.

Wat is er gebeurd met de strook land waarop hij stond?

Hij is afwisselend veranderd in een fietspad, een vastgoedhausse (zie de zee van glasachtige kantoorgebouwen aan de Potsdamer Platz) en een juridisch conflict (rond de Griebnitzsee waar villa-eigenaren de publieke toegang tot het pad langs het meer weigerden).

Bernd Ingmar Gutberlet, die een soort “Berlijnse Muur-archeoloog” is, zegt dat sporen van de oude muur overal te vinden zijn, als je maar weet waar je moet zoeken.

“Het zijn vaak maar kleine sporen, maar ik heb van alles gevonden, van kleine markeringen in de grond en greppels gegraven om tunnelbouwers te belemmeren, ijzeren staven die de grenszone markeerden, de lampen die de zone verlichtten, maar ook bewijzen van de vele pogingen om de muur te verhullen zodat mensen hem letterlijk zouden vergeten, en obstakels die in de grond werden geplaatst om voertuigen te beletten over te steken.” Onder zijn vondsten was een muursegment dat nu is verwerkt in de tuinmuur van een kleuterschool.

Hoe verder men naar de buitenwijken van Berlijn gaat, zegt hij, hoe groter de kans om bewijzen te vinden. “Ik wil andere mensen aanmoedigen hetzelfde te doen”, voegt hij eraan toe.

Welke herdenkingen zijn er gepland voor de 30e verjaardag dit jaar?

Een week van festiviteiten is gepland in Berlijn voor de verjaardag. Een lijst van officiële en andere evenementen is te vinden op: https://www.visitberlin.de/en/blog/11-top-events-30th-anniversary-fall-berlin-wall

Verder lezen

• De Berlijnse Muur: 13 augustus 1961-9 november 1989 Frederick Taylor

• Het verhaal van de Berlijnse Muur: Biografie van een monument Hans-Hermann Hertle

• Na de Berlijnse Muur: Memory and the Making of the New Germany, 1989 to the Present Hope M Harrison

• Berlijn in de Koude Oorlog 1959-1966 Allan Hailstone

• The Collapse: the Accidental Opening of the Berlin Wall Mary Elise Sarotte

• Stasiland: Verhalen van achter de Berlijnse Muur Anna Funder

• Die Berliner Mauer Für die Hosentasche – Was Reiseführer Verschweigen Bernd Ingmar Gutberlet

• Tunnels: het onvertelde verhaal van de ontsnappingen achter de Berlijnse Muur Greg Mitchell

Filmlijst

• Goodbye Lenin! (2003) Een donkere komedie die zich afspeelt rond het einde van de Koude Oorlog. Een vrouw ontwaakt uit een coma om te beseffen dat de Berlijnse Muur is gevallen.

• Wings of Desire (1987) Wim Wenders’ klassieker, gesitueerd in het Berlijn van de Koude Oorlog met opzienbarende zwart-witbeelden die het vervreemdende effect van de deling oproepen.

• Sonnenallee (1999) speelt zich af in het Oost-Berlijn van de jaren zeventig.

• The Life of Others (2006) over de menselijke tragedies die worden ontketend door de Oost-Duitse staatssurveillance.

• One, Two, Three (1961) Geregisseerd door Billy Wilder – speelt zich af in het Berlijn van de Koude Oorlog.

• Gundermann (2018) Geregisseerd door Andreas Dresen, over de levensechte Oost-Duitse singer-songwriter Gerhard Gundermann, die worstelt met het leven in een totalitaire staat als kolenmijnwerker en met de geheime politie.

• In Times of Fading Light (2017) Een drama dat een dag uit het leven van een Oost-Duitse familie toont. Gebaseerd op de roman van Eugen Ruge uit 2011: In Zeiten des abnehmenden Lichts.

• Deutschland 83 (2015) Een veelgeprezen Duits-Amerikaanse tv-serie over een Oost-Duitser die als spion naar het westen wordt gestuurd.