Ter ere van de Dag van de Haaien op 14 juli besteedt Earth.Org aandacht aan de verdwijning van de grote witte haaien voor de kust van Kaapstad, Zuid-Afrika, een stad die bekend staat als de ‘grote witte hoofdstad van de wereld’. Veel theorieën proberen de slinkende populaties van grote witte haaien te verklaren, van orka’s die hen wegjagen tot ongereguleerde visserij, maar het feit blijft dat het verdwijnen van grote witte haaien vertakkingen heeft die verder gaan dan het verlies aan biodiversiteit: het bedreigt de ecotoerisme-industrie in het land, waardoor honderden banen en miljarden dollars in gevaar komen.
–
In 2017 begonnen kooiduikexploitanten een plotselinge daling te melden van het aantal waarnemingen van grote witte haaien rond False Bay en Gansbaai. Van 2010 tot 2016 werden grote witte haaien gemiddeld 205 keer per jaar waargenomen in False Bay, volgens gespreks- en onderzoeksorganisatie Shark Spotters. In 2018 werden de haaien 50 keer gespot; in 2019 niets. In januari 2020 werd de eerste grote witte haai in 20 maanden gezien in False Bay.
Gregg Oelofse, hoofd kustbeheer voor Kaapstad, zegt dat het verdwijnen van de grote witte haaien de meest dramatische milieuverandering zou kunnen zijn die hij in 20 jaar als natuurbeschermingsbioloog in het gebied heeft gezien, en voegt eraan toe dat het verlies van deze haaien ‘enorm’ zou zijn voor de stad. “Ze zijn zo’n groot deel van het milieu, van ons gevoel van plaats en identiteit hier, het zou een tragedie zijn als ze nooit meer terugkwamen,” zegt hij.
Naast het leveren van vitale ecosysteemdiensten voor de oceaan, zijn grote witte haaien ook belangrijk voor de toerisme-industrie in Zuid-Afrika. Samen met de wijngaarden, wildreservaten en de Tafelberg van Kaapstad brengt de haaienindustrie het land jaarlijks 2,5 miljard dollar op en biedt zij werk aan honderden mensen. Tourbedrijven nemen bezoekers mee in boten om de haaien te bekijken, of laten ze in kooien in zee zakken, maar het gebrek aan waarnemingen is een uitdaging voor wat bekend staat als een succesvolle ecotoerisme-industrie.
Je vindt het misschien ook leuk: 60% van de vissen kan moeite hebben om zich voort te planten als de temperaturen stijgen-onderzoek
Wat is de oorzaak van deze afname?
Het is onduidelijk hoeveel witte haaien er rond Zuid-Afrika zijn- schattingen variëren van 500 tot 900. De reden voor deze afname van de grote witte haaien is niet precies duidelijk. Sommigen hebben gesuggereerd dat de komst in 2015 van orka’s, een ander apex roofdier dat haaien aanvalt, hen heeft gedwongen andere wateren op te zoeken. Er zijn karkassen van grote witte haaien gevonden met bewijs dat ze door orka’s zijn gedood. Er is ook een gebrek aan betrouwbare gegevens over hoeveel grote witte haaien er in de wereld zijn.
Tot 2019 werd aangenomen dat er slechts twee orka’s waren waarvan werd gedacht dat ze een impact hadden op de populatie grote witte haaien. Toen, aan het eind van dat jaar, kwam een totaal andere groep naar Mossel Bay. In één nacht, ging de baai van zeven tot tien verschillende witte haaien naar niets.
Onderzoek toont aan dat grote witte haaien genetisch niet divers genoeg zijn om het hoofd te bieden aan nieuwe bedreigingen, waaronder vervuiling – zoals zware metalen die in de voedselketen terechtkomen – en de impact van beuglijnvissersboten die de afgelopen jaren grote aantallen vis uit False Bay hebben weggevangen. Uit onderzoek is gebleken dat de haaien één enkele populatie vormen, van locatie naar locatie trekken en zich met elkaar voortplanten. In een studie van 2009 tot 2011 werd geschat dat de populatie ongeveer 300 broeders telt, maar het minimum om inteelt te voorkomen ligt rond de 500.
Weliswaar zijn de grote witte haaien in Zuid-Afrika sinds 1991 beschermd, maar andere haaiensoorten die hen van een groot deel van hun dieet voorzien, zijn dat niet. Chris Fallows, een haaienexpert en gids gevestigd in Kaapstad, is het ermee eens dat de beugvisserij verantwoordelijk is voor hun verdwijning en zegt dat de populaties van de twee soorten die veel van het voedsel van de grote witte haai leveren, zijn ingestort.
“Als je stopt met de beugvisserij op demersale haaien, is er alle kans dat ze terugkomen, maar niet in een haast. Het mariene ecosysteem is miljoenen jaren intact geweest en in een tijdsbestek van vijf jaar hebben wij het in de vernieling geholpen”, zegt hij.
Daar komt nog bij dat haaien zich zeer langzaam voortplanten, hetgeen in combinatie met deze andere factoren hun populaties verder onder druk zet.
Wie reguleert het probleem?
De visserij in Zuid-Afrika wordt grotendeels gereguleerd door het Department of Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF), dat gegevens verzamelt over visvangsten en vispopulaties en visrechten verleent aan individuen en bedrijven die aan bepaalde eisen voldoen. DAFF-wetenschappers analyseren gegevens om aanbevelingen te doen voor de vangstgrootte van verschillende soorten, maar DAFF-managers (die vaak geen wetenschappers zijn) bepalen wie visvergunningen krijgt, waarbij de overwegingen vaak politiek van aard zijn. De regering moedigt slecht gereguleerde visserij aan en heeft vergunningen verleend aan politiek verbonden booteigenaren, wier vangst vaak wordt verkocht aan Australië, waar het eindigt als fish ’n chips.
Sinds 2013 zijn ongeveer drie tot zes demersale beugvissers – vissersboten die lijnen met tot 2000 haken met aas uitzetten op of nabij de zeebodem – honderden kilometers voor de zuidkust van Zuid-Afrika aan het werk. Deze boten hebben hun inspanningen de laatste jaren geïntensiveerd, waardoor de jonge grote witte haai mogelijk is uitgehongerd en andere naar elders zijn verdreven.
In 2014 lanceerde de regering Operatie Phakisa, in een poging om “de oceaaneconomie te laten groeien” en de werkloosheid in het land te verminderen. Het departement is al jaren besmeurd met beschuldigingen van corruptie – een onderzoek uit 2014 wees uit dat ten minste drie deelnemers aan de demersale haaienbeuglijnvisserij visrechten hadden verkregen zonder over de juiste haaienboten te beschikken.
De beugvisserij richt zich op kleine haaien die een belangrijke prooi zijn voor jonge witte haaien. Er zijn momenteel geen beperkingen om de overbevissing van deze haaien, waaronder soephaaien en gewone gladde haaien, te voorkomen. Het toezicht op de Zuid-Afrikaanse kustlijnen is zwak en sommige boten vissen nog steeds in no-take zones van beschermde mariene gebieden.
Haaiennetten en drumlines (haken met aas die specifiek op haaien zijn gericht) vormen ook een bedreiging voor haaien; de provincie KwaZulu Natal gebruikt deze haken om witte haaien te ruimen om te voorkomen dat ze dicht bij de kust zwemmen; tussen 2013 en 2017 stierven elk jaar bijna 17 witte haaien aan deze drumlines.
De DAFF heeft een deskundigenpanel aangesteld om “acties aan te bevelen die nodig zijn om alle haaiensoorten die langs de kusten van het land worden aangetroffen, goed te beheren en in stand te houden, en om hun duurzaam gebruik op lange termijn te begeleiden”.
Onzekerheden temidden van COVID-19
Terwijl het toerisme in het land – zelfs het binnenlands – tot stilstand is gekomen als gevolg van de strenge afsluitingsmaatregelen, zal er een hiaat zijn in de gegevens over witte haaien, aangezien onderzoekers momenteel niet op zee mogen gaan. Bovendien zijn NGO’s die zich inzetten voor het behoud van haaien sterk afhankelijk van financiering uit het toerisme.
Onderzoekers waarschuwen dat dit hiaat zal leiden tot onvolledige en onjuiste gegevens over grote witte haaien in de regio, hetgeen gevolgen kan hebben voor de pogingen tot behoud.
De Zuid-Afrikaanse regering zou het toezicht op de haaienpopulaties moeten opvoeren. Een gevoelige techniek voor het monitoren van wilde dieren zou van toepassing zijn. Deze maakt gebruik van dynamische robotica die zijn uitgerust met sensoren en draadloze communicatiesoftware. Deze robots kunnen op afstand en in real time via sonarsensoren communiceren en de omvang en dichtheid van de populatie doorgeven. Met behulp van deze technologie kunnen de mensen aan land de vissersboten regelmatig op de hoogte brengen van waar zij moeten vissen zonder het risico van grote schade. Bovendien kunnen de monitoren de tijdige locaties van dichtere populaties grote witte vissen doorgeven aan toeristische bedrijven, waardoor een efficiëntere toeristische sector mogelijk wordt. Tenslotte kan een goed geïmplementeerd monitoringsysteem de introductie en herintroductie inspanningen voor natuurbeschermers vergemakkelijken, door in staat te zijn de gezondheid en grootte van de populatie niet invasief te monitoren.
Geatured image by: Hermanus Backpackers