Waarom heeft de Volkenbond gefaald?

2020 was het 75 jaar geleden dat de Verenigde Naties werden opgericht. De VN werden opgericht in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog om de internationale vrede en veiligheid te bewaren en toekomstige conflicten te voorkomen.

De Verenigde Naties waren niet de eerste mondiale organisatie die werd opgericht met de bedoeling de vrede te bewaren. Het is nu meer dan een eeuw geleden dat de Volkenbond, een soortgelijk orgaan dat was opgericht om internationale geschillen op te lossen, werd opgericht na de Vredesconferentie van Parijs en het Verdrag van Versailles.

Achteraf weten we dat de vrede in Europa slechts ruwweg twee decennia heeft geduurd na de ondertekening van het Verdrag van Versailles. Dit gebeurde ondanks de oprichting van de Liga, die als enige doel had de eenheid te bewaren.

Wat ging er dan mis met de Liga, en waarom slaagde deze er niet in een tweede wereldoorlog te voorkomen?

Achtergronden

In januari 1918 zette de president van de Verenigde Staten, Woodrow Wilson, zijn ‘Veertien Punten’ uiteen. In zijn toespraak schetste Wilson zijn visie op het beëindigen van de Grote Oorlog en stelde manieren voor om zo’n rampzalig en dodelijk conflict in de toekomst te vermijden.

De sleutel tot deze visie was de oprichting van “een algemene vereniging van naties” – Wilsons 14e punt. De president gaf geheime allianties tussen naties de schuld als oorzaak van de Eerste Wereldoorlog en vond dat om de vrede te bewaren alle staten zich moesten verplichten tot minder bewapening, het verminderen van handelsbarrières en het aanmoedigen van zelfbeschikking.

Woodrow Wilson 28e president van de Verenigde Staten. (Image Credit: Public Domain).

Dit zou worden bereikt met de oprichting van een ‘Volkenbond’, waar een universele rechtsorde zou bestaan, die de lidstaten zou aanmoedigen om als een collectief te functioneren. De Volkenbond zou bestaan uit een Vergadering, een Raad, een Permanent Secretariaat en een Internationaal Gerechtshof. Het voornaamste idee was dat naties met een geschil zich tot de Liga en het Hof zouden kunnen wenden voor arbitrage en een collectieve uitspraak.

Het werd echter al snel duidelijk dat de Liga niet in staat was internationale geschillen op te lossen. Enkele uitzonderingen daargelaten, faalde de organisatie uiteindelijk in haar opzet om een wereldwijd conflict te voorkomen. Het is belangrijk de verschillende factoren te begrijpen die tot deze realiteit hebben bijgedragen.

Structurele en functionele zwakte

De Liga, met haar hoofdkwartier in Genève, bestond uit een paar grote mogendheden en een aantal kleinere natiestaten. De macht en invloed van een land op het wereldtoneel weerspiegelde echter niet zijn relatieve gezag binnen de organisatie.

Alle staten waren gelijk en konden een stem uitbrengen over aangelegenheden van de Vergadering. De Volkenbond werkte volgens een systeem van algemene instemming, in plaats van meerderheidsbesluiten. Dit betekende dat voor een besluit of uitspraak alle leden unaniem vóór moesten stemmen.

De Commissie van de Volkenbond. (Image Credit: Public Domain).

Zo vooruitstrevend als dit proces op papier was, berustte het op de onjuiste veronderstelling dat het internationalisme het nationalisme had vervangen als de voornaamste kracht die het beleid van de lidstaten bepaalde. In werkelijkheid behielden alle naties hun eigen gevestigde belangen en waren zij vaak niet bereid offers te brengen of compromissen te sluiten om geschillen op te lossen.

Het onpraktische systeem van unaniem stemmen begon de Liga al snel te ondermijnen, omdat men zich snel realiseerde dat er weinig bereikt kon worden als elk land de macht bezat om een verder eensgezinde oproep tot actie in gevaar te brengen door middel van een enkel veto.

Absence of the United States

De afwezigheid van de Verenigde Staten als lid van de Liga is vaak toegeschreven als een van de hoofdoorzaken van haar mislukking. Nadat Wilson de oprichting van de Liga had voorgesteld, maakte hij een tournee door Amerika om publieke steun voor het internationale project te verwerven. Helaas ondervond hij felle tegenstand in het Congres.

Reservationisten, aangevoerd door Henry Cabot Lodge, steunden het idee van de Liga, maar wilden dat de Verenigde Staten een grotere autonomie binnen de organisatie zouden hebben. Men beweerde dat Amerika zou worden opgezadeld met verplichtingen die hen tot een oorlogsverklaring zouden kunnen dwingen.

Lodge bereikte een meerderheid in de Senaat toen Wilson weigerde een compromis te sluiten en de Verenigde Staten de toetreding tot de door hen opgerichte organisatie ontzegde.

The Gap in the Bridge. Spotprent uit het tijdschrift Punch, 10 december 1920, waarin een satirisch beeld wordt geschetst van het gat dat is ontstaan doordat de VS niet tot de Liga zijn toegetreden. (Image Credit: Public Domain).

Het niet-lidmaatschap van de Verenigde Staten schaadde de reputatie van de Liga en haar vermogen om effectief te functioneren. Hun afwezigheid ondermijnde de boodschap van de Liga van universele solidariteit en samenwerking. Dit was een uitstekend voorbeeld van een land dat in zijn eigen belang handelde, iets wat Wilson sterk had veroordeeld.

De afwezigheid van de Verenigde Staten zou ook praktische gevolgen hebben. Frankrijk en Groot-Brittannië, de twee overgebleven geallieerde ‘grootmachten’ in de Liga, waren door de oorlog economisch verlamd geraakt en misten de kracht om discipline en diplomatie af te dwingen.

De Grote Depressie

De Wall Street Crash van 1929 en de daaruit voortvloeiende wereldwijde economische depressie bracht veel landen ertoe een isolationistisch beleid te voeren om hun binnenlandse economieën te beschermen. Het isolationisme droeg bij tot een groeiende desinteresse in de Liga, waardoor de reputatie van de organisatie werd geschaad. De Grote Depressie toonde aan dat een beleid van internationale samenwerking in tijden van crisis vaak werd opgegeven.

Vele regeringen grepen terug op nationalisme om hun nationale trots in stand te houden. Dit gebeurde in landen als Duitsland, Italië en Japan, waar economische problemen de opkomst van dictaturen en een agressieve buitenlandse politiek in de hand werkten.

Geen militaire macht

Landen binnen de Liga werden actief aangemoedigd te ontwapenen, zogenaamd in de zekerheid dat eventuele geschillen diplomatiek in Genève konden worden opgelost.

Uiteindelijk vertrouwde de Liga op goede trouw tussen de lidstaten. Na zo’n rampzalige oorlog waren de meeste regeringen terughoudend met het aanbieden van militaire steun. Bovendien had de Liga er bij hen op aangedrongen de capaciteit van hun strijdkrachten te verminderen.

Mocht de diplomatie echter falen, dan bezat de Liga geen achtervang. Zonder een eigen militaire macht en de garantie dat de lidstaten steun zouden bieden, had de Liga geen enkele macht om agressie te voorkomen. Dit zou al snel worden uitgebuit door landen als Japan en Italië.

Toothless response to crises

Toen een internationale crisis dreigde, werden de inherente zwakheden van de Liga op wrede wijze blootgelegd. In 1931 vielen Japanse troepen Mantsjoerije binnen. China deed een beroep op de Liga, die de invasie beschouwde als een niet-uitgelokte en immorele daad van agressie. De bedoelingen van Japan waren duidelijk, maar de Liga kon nauwelijks wraak nemen.

De reactie van de Liga was de instelling van een onderzoekscommissie onder leiding van Lord Lytton. Het eindrapport, dat meer dan een jaar in beslag nam, veroordeelde de acties van Japan. De conclusie luidde dat Japan Mantsjoerije moest verlaten, maar dat Mantsjoerije zelf als een semi-onafhankelijk land moest worden bestuurd.

Japan ging niet op deze voorstellen in. In plaats van Mantsjoerije te verlaten, traden zij in 1933 eenvoudig uit de Liga. Dit bracht de onmacht van de Liga aan het licht om conflicten op te lossen, en legde een kritieke tekortkoming in haar functioneren bloot – er bestond geen verplichting om in de organisatie te blijven. Zoals Japan had aangetoond, kon een land dat het niet eens was met de uitspraak van het Hof van Internationale Justitie, gewoon uit de Liga stappen.

Het duurde niet lang voordat andere lidstaten uit de Liga stapten. Na de Italiaanse invasie in Abessinië (1834) verwijderde Mussolini Italië uit de Liga, ondanks Britse en Franse pogingen om de dictator te paaien, hetgeen op zich in strijd was met de beginselen van de organisatie. Ook Duitsland trad uit in 1935 toen Hitlers verlangen naar verovering en annexatie gestaag toenam.

Italiaans artilleriekorps in Abessinië, 1936. (Image Credit: Public Domain).

Britannië liet kortstondig het idee varen dat stabiliteit binnen Europa en Azië kon worden bereikt door middel van de Volkenbond. De appeasement-politiek van Neville Chamberlain in de jaren dertig bevestigde de wens van Groot-Brittannië om vrede te bereiken door onafhankelijke bemiddeling, in plaats van internationale samenwerking. Helaas konden beide benaderingen niet voorkomen wat het dodelijkste mondiale conflict in de geschiedenis zou worden.