Genderpolitiek en wetenschap zijn nooit erg goed met elkaar overweg gegaan. Het patriarchale systeem was – en is in sommige culturen nog steeds – gebaseerd op de vooronderstelling dat vrouwen wispelturiger, minder bedachtzaam en fysiek minder sterk zijn dan mannen. Dat zijn heel gemakkelijke overtuigingen om vast te houden – tenminste totdat je ze onderwerpt aan het minste beetje intellectuele toetsing of testen in de echte wereld, op welk punt ze volledig uit elkaar vallen.
In de jaren zeventig draaide het script om, met de modieuze gedachte dat sekseverschillen kunstmatige constructies zijn. Geef kleine meisjes voetballen of modelraketten en kleine jongens babypoppen of prinsessenspeelgoed en ze spelen er perfect gelukkig mee zolang iemand hen niet iets anders vertelt.
Maar ook dit was meestal onzin, zoals elke ouder die zowel een jongen als een meisje heeft opgevoed je kan vertellen – en zoals wetenschappers bevestigen. Hoe nauwkeuriger ze de hersenstructuur, prenatale blootstelling aan hormonen en meer bestuderen, hoe meer ze bevestigen dat jongens en meisjes fundamenteel verschillend worden geboren.
De kwestie wordt een beetje troebeler als het gaat om een van de grote scheidslijnen tussen de seksen: sport. Aan de ene kant is zowel interesse in als deelname aan georganiseerde sport nog steeds een overwegend mannelijk iets. Anderzijds, wanneer een cultuur zich inspant om het speelveld van kansen gelijk te maken, stijgt de deelname van vrouwen dramatisch. In 1972, vóór de invoering van Titel IX, de belangrijke wet die zorgde voor gelijke onderwijskansen voor mannen en vrouwen, was slechts 7% van de sporters op middelbare scholen vrouw. Vandaag is dat 42%.
Toch, volgens een doordachte nieuwe studie gepubliceerd in het tijdschrift Evolutionary Behavioral Sciences, speelt de harde hand van de evolutie een minstens even grote rol in sportinteresse en -deelname als het beleid dat doet – en heel misschien een grotere. En dat, of je het leuk vindt of niet, slaat de balans door in het voordeel van mannen.
Het onderzoek, geleid door psycholoog Robert Deaner van de Grand Valley State University in Michigan, was meer een diepe analyse van tientallen jaren aan ander onderzoek, wat vaak de beste manier is om een blik op grote hoogte te krijgen van een sociale wetenschap. Deaner en zijn collega’s begonnen met het bekijken van de basiscijfers.
Een onderzoek uit 2014 van 37 landen, bijvoorbeeld, vond dat in elk land, mannen waarschijnlijker waren om een soort sport te spelen dan vrouwen. In een paar landen was het verschil statistisch niet significant, maar toen de vraag werd beperkt tot competitieve sporten zoals basketbal en niet-competitieve sporten zoals hardlopen uitsloot, bliezen de mannen de cijfers weg en versloegen ze vrouwen met bijna het viervoudige. Uit een studie van Deaner en een collega uit 2013, die niet bij het huidige werk betrokken was, bleek dat mannen in 50 verschillende landen of culturen twee keer zoveel kans hadden als vrouwen om betrokken te zijn bij of geïnteresseerd te zijn in sport.
De niet-evolutionaire verklaringen voor het gebrek aan evenwicht zijn bekend en talrijk. Huisvrouwen, zo luidt een van de argumenten, die nog steeds overwegend vrouwelijk zijn, hebben minder vrije tijd voor sport dan mannen. Uit onderzoek blijkt echter dat beide geslachten ongeveer evenveel vrije uren hebben, maar als de vrouwen een deel daarvan aan lichaamsbeweging besteden, is het waarschijnlijker dat het gaat om fitnesstraining zoals yoga of pilates of fitnessworkouts. Er is ook het argument dat zelfs in een Title IX-wereld er nog steeds minder goed georganiseerde sportbonden voor meisjes zijn dan voor jongens. Dat kan waar zijn, maar als de aangeboren belangstelling voor sport echt hetzelfde zou zijn bij alle geslachten, dan zouden alle kinderen min of meer evenveel aan sport doen, namelijk de spelletjes die kinderen zelf organiseren. Maar hier hebben de jongens een tien tegen één voorsprong.
Wat het overweldigende verschil tussen mannen en vrouwen in het toeschouwen van sport betreft, is de bekende niet-evolutionaire verklaring dat er gewoon niet genoeg professionele teams en competities met vrouwelijke spelers zijn om vrouwelijke toeschouwers aan te trekken. Maar de ervaring – zij het beperkt – wijst dat niet uit. De kwaliteit van het spel in de 20 jaar oude Women’s National Basketball Association is uitstekend, maar de competitie blijft een afdeling van de veel grotere mannen-NBA, met veel minder toeschouwers en veel minder publieke belangstelling als geheel.
Professioneel voetbal voor vrouwen neemt over de hele wereld een hoge vlucht, maar het zijn mannen die het grootste deel van het kijkerspubliek uitmaken, geen vrouwen. In Duitsland is het mannelijke aandeel in het kijkerspubliek voor vrouwenvoetbal zelfs groter dan dat voor mannen, 64% tegen 58%.
Dus als het evolutie is die achter de genderkloof zit – en Deaner en zijn collega’s nemen de moeite om te zeggen dat het niet alleen evolutie is – wat zijn dan precies de overlevingsvoordelen van het beoefenen van een sport? En wat in de wereld kan het voordeel zijn van gewoon zitten en kijken naar andere mensen die spelen.
Een groot deel van het antwoord is gebaseerd op het fenomeen bekend als de toeschouwer lek. Vooral bij vogels, maar ook bij sommige insecten- en zoogdiersoorten, verzamelen de mannetjes zich op één plaats en tonen hun verenkleed, grootte of algemene fitheid, soms door schijngevechten of niet-zo-schijngevechten, terwijl andere leden van de soort toekijken. Voor de wijfjes is de waarde van het kijken naar de vertoningen duidelijk, aangezien het hen helpt de partners te selecteren die de fitste genen hebben en het best kunnen concurreren om hulpbronnen. Voor mannelijke toeschouwers heeft het een even grote, zij het verschillende, waarde, omdat het “niet-deelnemende mannetjes in staat stelt de prestaties te volgen, zodat zij potentiële concurrenten en bondgenoten kunnen evalueren,” zo schrijven de onderzoekers.
De precieze aard van atletische activiteiten is ook belangrijk, omdat zo vele ervan – rennen, tackelen, projectielen werpen, over een terrein (of zelfs rond een ruit) oprukken – nuttig zijn in de oorlogsvoering. Dit alles dient om vaardigheden te verfijnen, bondgenootschappen te versterken en potentiële rivalen te intimideren.
Sociale status is ook belangrijk, en sport verleent die op betrouwbare wijze, waardoor zowel de macht als de paringsmogelijkheden voor de deelnemer worden vergroot. Dat is een voordeel dat veel meer door mannelijke dan vrouwelijke atleten wordt benut. Het is de zeldzame vrouwensportster die reist met een posse, extravagant uitgeeft aan het verenkleed dat bling is of een partner heeft in elke stad waar ze speelt. Het gaat te ver om te zeggen dat het de zeldzame mannelijke sportster is die die dingen niet doet, maar het komt zeker vaker voor bij de jongens.
De functie van sport als een soort dodelijk gevecht voor mannen blijkt zelfs uit de manier waarop zij een minder direct competitieve sport als marathonlopen benaderen, waarbij op een handjevol na alle deelnemers niet echt strijden om te winnen. Over het geheel genomen finishen driemaal zoveel mannen als vrouwen de race binnen 125% van de recordtijd voor hun geslacht, wat erop wijst dat de mannen meer gericht waren op de overwinning dan de vrouwen. Dat is een strategie die vaak averechts werkt, want mannen hadden ook drie keer meer kans om aanzienlijk te vertragen gedurende de race, wat suggereert dat hun competitieve impulsen hun capaciteiten te boven gingen, terwijl vrouwen de neiging hebben om een slimmer, gelijkmatiger tempo aan te houden.
Niets van dit alles betekent dat socialisatie, gendervooroordelen en alle andere culturele variabelen niet aan het werk zijn in de grotendeels mannelijke wereld van de sport. “Een evolutionaire benadering is volledig verenigbaar met het feit dat socialisatie een grote rol speelt,” schrijven de onderzoekers, en zo is het ook. Spelen is altijd een groot deel van het leven van alle mensen geweest, en sport kan een groot deel van het spel zijn. Maar dat betekent niet dat de seksen het niet nog steeds op veel verschillende manieren doen-en om veel verschillende redenen.
Schrijf naar Jeffrey Kluger op [email protected].