Nieuwe wereld aap

Nieuwe wereld apen
Wetenschappelijke classificatie
Kingdom: Dieria Phylum: Chordata Klasse: Mammalia Orde: Primaten Suborde: Haplorrhini Infraorder: Simiiformes Parvorder: Platyrrhini E. Geoffroy, 1812
Families
Cebidae Aotidae Pitheciidae Atelidae

Een mensaap uit de Nieuwe Wereld is een lid van de primatenclade Platyrrhini, bestaande uit vier Midden- en Zuid-Amerikaanse families: Cebidae (penseelaapjes, kapucijnapen, doodshoofdaapjes, tamarins), Aotidae (nacht- of uilapen), Pitheciidae (titis, sakis, uakaris), en Atelidae (brul-, spin- en wolapen). Leden van de Platyrrhini (“platte neuzen”) parvorder worden typisch gekenmerkt door relatief brede neuzen met zijdelings gerichte, ver uiteenstaande neusgaten, in tegenstelling tot de dicht bij elkaar geplaatste, naar beneden of naar voren gerichte neusgaten van de apen uit de Oude Wereld die in de parvorder Catarrhini worden ingedeeld. Bovendien heeft een aantal apen uit de Nieuwe Wereld, waarvan vele een lange staart hebben, een grijpstaart, terwijl de staarten van apen uit de Oude Wereld, indien aanwezig, nooit grijpstaart zijn.

Apen uit de Nieuwe Wereld, met hun hoge intelligentie, handvaardigheid en unieke gedragingen, zijn niet alleen populaire attracties voor mensen in het wild of in dierentuinen, maar sommige zijn zelfs opgeleid als helpers voor quadriplegische apen (zie kapucijnaap). Sommige worden gebruikt in laboratorium- of medisch onderzoek, terwijl andere als huisdier worden gehouden. Ecologisch gezien spelen de mensapen van de Nieuwe Wereld een belangrijke rol in de tropische voedselketens, van Zuid-Mexico in Noord-Amerika tot Zuid-Amerika. Deze omnivoren eten plantaardig materiaal (vruchten, noten, bladeren, enz.) en sommige ongewervelde dieren (insecten, krabben, mosselen) en kleine gewervelde dieren, en worden op hun beurt belaagd door grote katachtigen, roofvogels, en slangen.

Overzicht

Apen uit de Nieuwe Wereld zijn een van de drie grote informele groepen van de biologische orde Primaten; de andere twee groepen zijn (1) halfapen en (2) apen en mensapen van de Oude Wereld. De apen van de Nieuwe Wereld en de apen en mensapen van de Oude Wereld worden samen beschouwd als “hogere primaten” of mensapen (infraorde Similformes), terwijl de halfapen (zoals lemuren) worden beschouwd als de “lagere primaten”. De term aap verwijst dus naar elke aap die geen aap is of elke primaat die noch een aap noch een halfaap is. In werkelijkheid vormen apen niet één samenhangende groep en hebben zij dus geen bijzondere eigenschappen die zij allen gemeen hebben. De mensapen van de Nieuwe Wereld komen voor in Mexico, Midden-Amerika en Zuid-Amerika, en de mensapen van de Oude Wereld in Afrika, Centraal- en Zuid-Azië, Japan en India.

Technisch gezien hangt het onderscheid tussen platyrrhines (mensapen van de Nieuwe Wereld) en catarrhines (mensapen van de Oude Wereld en apen) af van de structuur van de neus, het kenmerk dat het meest wordt gebruikt om de twee groepen van elkaar te onderscheiden. De wetenschappelijke naam voor de smalneusapen, Platyrrhini, betekent “platneus”. De neuzen van mensapen zijn platter dan de smalle neuzen van mensapen uit de Oude Wereld, en mensapen hebben zijdelings gerichte neusgaten, terwijl mensapen uit de Oude Wereld dicht bij elkaar zitten en hun neusgaten naar beneden of naar voren gericht zijn.

Wereldapen verschillen in verschillende andere opzichten licht van mensapen uit de Oude Wereld. Nieuwe-wereldapen (met uitzondering van de brulapen van het geslacht Alouatta (Jacobs et al. 1996)) hebben niet het trichromatische gezichtsvermogen van de oude-wereldapen (Carroll 2006). Andere verschillen zijn de aanwezigheid van een buisvormig ectotympanium (oorbeen) bij de apen van de Oude Wereld en de aanwezigheid van twaalf premolaren bij de catarrhines, tegenover acht bij de platyrrhines. Sommige apen uit de Nieuwe Wereld, zoals die van de familie Atelidae, hebben een grijpstaart. Catarrhines hebben geen grijpstaart.

Karakteristieken

Apen uit de Nieuwe Wereld zijn kleine tot middelgrote primaten, variërend van de dwergmarmoset (de kleinste aap ter wereld) met 14 tot 16 cm.5 tot 6,3 duim) en een gewicht van 120 tot 190 gram (4,2 tot 6,7 duim) tot de zuidelijke muriqui, met 55 tot 70 centimeter (22 tot 28 duim) en een gewicht van 12 tot 15 kilogram (26 tot 33 pond).

Spinaapjes, die in de Nieuwe Wereld tot het geslacht Ateles van de familie Atelidae behoren, hebben een gemiddelde lichaamslengte van 50 centimeter en een gewicht van 6,4 kilo, met zeer lange grijpstaarten die tot 90 centimeter lang kunnen zijn. Kapucijnapen, behorend tot het geslacht Cebus van de familie Cebidae, bereiken een lengte van 30 tot 56 centimeter (12-22 inches), met staarten die even lang zijn als het lichaam, en wegen tot 1,3 kilogram (2 pounds, 13 ounces). Doodshoofdaapjes, die behoren tot het geslacht Saimiri van de familie Cebidae, worden 25 tot 35 centimeter lang, plus een staart van 35 tot 42 centimeter, en wegen 750 tot 1.100 gram. Opmerkelijk is dat de verhouding tussen hersenmassa en lichaamsmassa bij doodshoofdaapjes 1:17 bedraagt, waardoor zij verhoudingsgewijs de grootste hersenen hebben van alle primaten. De mens heeft een verhouding van 1:35.

Bijna alle smalneusapen zijn boomaapjes, sommige komen zelden op de grond, zodat de kennis over hen minder uitgebreid is dan die over de gemakkelijker waar te nemen smalneusapen uit de Oude Wereld. De meeste apen uit de Nieuwe Wereld, zoals de kapucijnapen en doodshoofdaapjes, zijn overdag actief en brengen een groot deel van hun dag door met het zoeken naar voedsel, terwijl ze ’s nachts in bomen slapen.

In tegenstelling tot de meeste apen uit de Oude Wereld vormen veel apen uit de Nieuwe Wereld monogame paartjesbanden, en geven zij blijk van een aanzienlijke vaderlijke zorg voor de jongen. Sommige leven samen in zeer grote groepen, zoals de doodshoofdaapjes die groepen van meerdere mannetjes/meervrouwtjes hebben tot 500 leden; deze groepen kunnen nu en dan uiteenvallen in kleinere troepen.

Oorsprong

Omstreeks 40 miljoen jaar geleden splitste de infraorde Simiiformes zich in de parvorders Platyrrhini (apen uit de Nieuwe Wereld in Zuid-Amerika) en Catarrhini (mensapen en apen uit de Oude Wereld in Afrika) (Shumaker en Beck 2003).

Want er zijn geen fossiele apen in Noord-Amerika gevonden, en de continenten Afrika en Zuid-Amerika zijn al honderd miljoen jaar van elkaar gescheiden, en men vermoedt nu dat de Platyrrhini over de Atlantische Oceaan naar Zuid-Amerika zijn gemigreerd (Beard 2004). Eén speculatie is dat dit zou kunnen zijn gebeurd op een vlot van vegetatie, vergelijkbaar met de uitgestrekte stukken drijvend mangrovebos die af en toe door stormen van de tropische Afrikaanse kust worden afgebroken (Beard 2004). Ten tijde van de splitsing, 40 miljoen jaar geleden, was de Atlantische Oceaan op zijn smalst tussen de continenten ongeveer 1500 kilometer (940 mijl), bijna de helft van de afstand van vandaag met de smalste scheiding ongeveer 2920 kilometer (1.825 mijl) (Beard 2004).

Classificatie

• Orde Primaten
  • Suborde Strepsirrhini: niet-tarsier halfapen (lemuren, lorissen, enz.))
  • Suborde Haplorrhini: tarsiers, apen en mensapen

Infraorde TarsiiformesFamilie Tarsiidae: tarsiers Infraorde Simiiformes Parvorder Platyrrhini: Apen uit de Nieuwe WereldFamilie Cebidae: penseelaapjes, tamarins, kapucijnapen en doodshoofdaapjesFamilie Aotidae: nacht- of uilapen (douroucoulis)Familie Pitheciidae: titis, sakis en uakarisFamilie Atelidae’: brul-, spin-, en wollige apenParvorder Catarrhini: Oude Wereld apen, mensapen en mensen Superfamilie CercopithecoideaFamilie Cercopithecidae: Oude Wereld apen Superfamilie Hominoidea: Apen (gibbons, gorilla’s, orang-oetans, chimpansees, mensen)

Noten

• Beard, C. 2004. De jacht op de dageraadaap: Unearthing the Origins of Monkeys, Apes, and Humans (Ontdekken van de oorsprong van apen, mensapen en mensen). University of California Press. ISBN 0520249860.

• Carroll, S. B. 2006. The Making of the Fittest. New York: W.W. Norton and Company. ISBN 9780393061635.

• Jacobs, G. H., M. Neitz, J. F. Deegan, and J. Neitz. 1996. Trichromatic colour vision in New World monkeys. Nature 382: 156-158.

• Schneider, H. 2000. De huidige status van de fylogenie van de mensapen in de Nieuwe Wereld. Anais da Academia Brasileira de Ciências 72: 165-172. Op 29 juni 2008 ontleend.

• Shumaker, R. W., and B. B. Beck. 2003. Primaten in vraag. Washington, DC: Smithsonian Institute Press. ISBN 1588341763.

Alle links opgehaald 20 november 2018.

• Primatenjacht bereikt crisispunt in Latijns-Amerika. Spiegel Online 13 maart 2007.