Wie is Mikhail Gorbatsjov?
Mikhail Gorbatsjov werd in 1961 afgevaardigde naar het Congres van de Communistische Partij. In 1985 werd hij tot algemeen secretaris gekozen. In 1990 werd hij de eerste president van de Sovjet-Unie, en in datzelfde jaar won hij de Nobelprijs voor de Vrede. Hij trad af in 1991, en heeft sindsdien de Gorbatsjov Stichting opgericht en blijft actief in sociale en politieke doelen.
Vroeger leven
Mikhail Sergejevitsj Gorbatsjov werd op 2 maart 1931 geboren in een Russisch-Oekraïens gezin in het dorp Privolnoye, in het district Krasnogvardeisky bij het Stavropolgebied in Zuid-Rusland.
Gorbatsjovs ouders waren boeren. Zijn vader, Sergej, bediende een maaidorser om in zijn levensonderhoud te voorzien. Sergei werd opgeroepen voor het Russische leger toen de nazi’s de USSR binnenvielen in 1941. Drie jaar later raakte hij gewond en keerde naar huis terug om weer landbouwmachines te gaan bedienen. Sergei gaf zijn ervaring door aan zijn jonge zoon, Mikhail. Mikhail Gorbatsjov was een snelle leerling en toonde aanleg voor mechanica. Als tiener droeg Gorbatsjov bij aan het gezinsinkomen door trekkers te bedienen bij een plaatselijk machinebedrijf. Hij was zo’n harde werker dat Gorbatsjov op 17-jarige leeftijd als jongste ooit de Orde van de Rode Banier van de Arbeid won voor zijn actieve rol bij de oogst van dat jaar. Gorbatsjovs moeder, Maria, was een voorbeeld van deze onvermoeibare werkethiek met haar levenslange gezwoeg op een collectieve boerderij.
Het politieke klimaat tijdens de opvoeding van Michail Gorbatsjov was turbulent. In de jaren dertig, toen Gorbatsjov nog heel jong was, maakte hij het trauma mee van de arrestatie van zijn grootvader van moeders kant, Pantelei Gopkalo, tijdens de Grote Zuivering. Gopkalo werd ervan beschuldigd een Trotskistische contrarevolutionair te zijn en werd 14 maanden gevangen gehouden en gemarteld. Tot grote opluchting van zijn familie werd hem executie bespaard.Het economische klimaat tijdens Michail Gorbatsjovs jeugd was er ook een van beroering. In 1933 heerste er in het zuiden van Rusland grote droogte. Omdat de regio voor zowel voedsel als inkomen afhankelijk was van de landbouw, leden de inwoners hongersnood en stierven velen de hongerdood.
Als kind had Gorbatsjov al een passie voor leren. Toen hij in 1950 met een zilveren medaille slaagde voor zijn middelbare school, haalde zijn vader hem over om door te gaan naar de universiteit. Gorbatsjovs studieprestaties waren uitmuntend, en hij werd toegelaten tot de Universiteit van Moskou, de belangrijkste school in de Sovjet-Unie, zonder dat hij toelatingsexamen hoefde te doen. De universiteit voorzag hem zelfs van gratis woonruimte in een nabijgelegen hostel. Gorbatsjov studeerde in 1955 cum laude af aan de Moskou Universiteit met een graad in de rechten en keerde kort daarna terug naar zijn geboortestad met zijn nieuwe vrouw, Raisa, een medestudent van de Moskou Universiteit.
Vroegtijdige politieke betrokkenheid
Gorbatsjov was kandidaat-lid van de Communistische Partij geworden toen hij nog op de middelbare school zat, maar pas in 1952, toen hij aan de Moskou Universiteit zat, werd hem het volledige lidmaatschap toegekend. Eenmaal terug in Stavropol na zijn afstuderen, nam Gorbatsjov een baan aan bij het bureau van de territoriale aanklager van Stavropol. Kort na zijn indiensttreding kwam Gorbatsjov enkele oude bekenden tegen. Zij kenden hem nog van zijn betrokkenheid bij de Jonge Communistische Liga tijdens zijn middelbare schooltijd. Omdat Gorbatsjov zich toegewijd en georganiseerd had getoond, vroegen ze hem om assistent-directeur propaganda te worden voor het territoriale comité van de plaatselijke communistische jeugdliga.
Sovjet-premier Jozef Stalin was twee jaar eerder gestorven, en het proces van politieke herstructurering van de Sovjet-Unie schiep een opwindend klimaat voor jonge activisten van de Communistische Partij. Gorbatsjov stond te popelen om mee te doen en nam het aanbod aan. Al na tien dagen nam hij ontslag bij de openbare aanklager.
Gorbatsjov klom gestaag op in de gelederen van de Communistische Liga. In 1956 werd hij eerste secretaris van het Komsomol-comité van Stavropol. In 1961 werd hij benoemd tot afgevaardigde naar het partijcongres. In de jaren zestig bleef Gorbatsjov zijn politieke positie verbeteren en zijn kennis van landbouw en economie vergroten, om uiteindelijk regionaal landbouwbestuurder en partijleider te worden. In 1980 maakte Gorbatsjov een cruciale stap voorwaarts in zijn ontluikende politieke carrière toen hij volwaardig lid werd van het Politbureau, ook bekend als het Politiek Bureau van het Centraal Bureau, het uitvoerend comité voor talrijke facties van de Communistische Partij.Koude Oorlog
In 1984 overleed Gorbatsjovs mentor in het Kremlin, Joeri Andropov, algemeen secretaris van de Communistische Partij. In 1984, een belangrijk jaar in Gorbatsjovs tijdlijn, ontmoette hij ook Margaret Thatcher, premier van Groot-Brittannië, met wie hij een sterke band zou ontwikkelen.
Algemeen secretaris worden
In 1985, toen ook Andropovs opvolger, Konstantin Tsjernenko, overleed, werd Gorbatsjov tot algemeen secretaris van de Communistische Partij gekozen. Gorbatsjov erfde de problemen die Andropov en Tsjernenko met moeite hadden aangepakt, waaronder ernstige binnenlandse problemen en escalerende spanningen in de Koude Oorlog. Maar Gorbatsjovs jeugdige energie en enthousiasme gaven de Sovjet-Unie de hoop dat een nieuwe generatie leiders, gericht op positieve verandering, de leiding had genomen.
Tijdens zijn ambtstermijn als algemeen secretaris was Gorbatsjov met de Amerikaanse president Ronald Reagan verwikkeld in een kostbare wedloop om kernwapens in de ruimte te vergaren. De kosten zetten de reeds lijdende Sovjet economie nog meer onder druk. Gorbatsjov werkte ijverig aan hervormingen waarvan hij geloofde dat ze de levensstandaard in de Sovjet-Unie zouden verbeteren. Door de Sovjets meer vrijheid en democratie te geven, streefde hij naar “glasnost” en “perestroika”, openheid en herstructurering. Hij streefde naar een markteconomie die meer sociaal georiënteerd was. Gorbatsjovs hervormingen waren er ook op gericht de productiviteit te verhogen en verspilling tegen te gaan.
Een paar jaar voor zijn benoeming had Gorbatsjov al geprobeerd de Sovjet-betrekkingen met de leiders van westerse naties te verbeteren. Ronald Reagan stond aanvankelijk wantrouwend tegenover hem, maar toen hij Gorbatsjov ontmoette op de eerste wapentop in Genève in november 1985, ontdekte Reagan tot zijn verrassing dat “er warmte was in gezicht en stijl”. Reagan herkende “een morele dimensie in Gorbatsjov.” Thatcher zei over de Sovjetleider: “Ik mag Mr. Gorbatsjov. We kunnen samen zaken doen.” In de volgende drie jaar ontmoetten Reagan en Gorbatsjov elkaar op nog vier topontmoetingen, waarbij hun relatie verder warm werd naarmate zij samenwerkten aan het beëindigen van de Koude Oorlog. Naast Reagan en Thatcher onderhield Gorbatsjov in deze periode ook sterke banden met de West-Duitse kanselier Helmut Kohl.
Helaas kregen de betrekkingen tussen de VS en de Sovjet-Unie een flinke klap toen op 26 april 1986 de kerncentrale van Tsjernobyl in de Oekraïne explodeerde. De Sovjet-Unie liet na een volledig rapport vrij te geven tot meer dan twee weken na de gebeurtenis. In het licht van Gorbatsjovs beleid van “openheid”, vonden sommigen zijn reactie hypocriet.
Tijdens de top van 1985 in Genève en de top van oktober 1986 in Reykjavik was de spanning tussen Gorbatsjov en Reagan duidelijk voelbaar. De twee waren het oneens over de ontwikkeling van een Strategisch Defensie Initiatief, dat Reagan wilde en Gorbatsjov niet. Beide topontmoetingen eindigden in een impasse. Aan het eind van 1987 gaf Gorbatsjov toe aan Reagans argument. Op dat moment verkeerde de economie van de Sovjet-Unie in een crisis. Gorbatsjovs economische hervormingen werkten niet. In 1987 ondertekenden Gorbatsjov en Reagan het INF-verdrag (Intermediate-Range Nuclear Forces), het allereerste wederzijdse akkoord over de vermindering van kernwapens. De Sovjet-Unie was blij met de broodnodige verlichting van de kosten van de ruimtewedloop.
Presidentsschap
Onder Gorbatsjovs belangrijkste politieke hervormingen was een nieuw, democratischer kiesstelsel. In 1989 organiseerde hij verkiezingen waarbij leden van de Communistische Partij het moesten opnemen tegen niet-partijleden. Hij herriep de speciale status van de Communistische Partij, zoals die in de grondwet van de USSR was vastgelegd. De staatsmacht werd overgedragen aan het Congres van Volksvertegenwoordigers van de USSR, het eerste parlement van de Sovjet-Unie, gebaseerd op democratische verkiezingen. Op 15 maart 1990 verkoos het Congres van Volkstaken Gorbatsjov tot eerste president van de Sovjet-Unie.
Tijdens zijn presidentschap bevorderde Gorbatsjov vreedzamer internationale betrekkingen. Hij beval de Sovjettroepen zich terug te trekken uit Afghanistan. Door zijn vreedzame onderhandelingen met president Reagan, was Gorbatsjov ook behulpzaam bij het beëindigen van de Koude Oorlog. Ook zijn cruciale rol bij de val van de Berlijnse Muur en de daaropvolgende hereniging van Duitsland wordt hem toegedicht. Voor zijn uitstekende leiderschap en zijn bijdragen aan de algehele verbetering van de wereldontwikkeling werd Gorbatsjov op 15 oktober 1990 onderscheiden met de Nobelprijs voor de Vrede.
Naast het oplossen van conflicten met andere naties, pakte Gorbatsjov ook dringende kwesties binnen de Sovjet-Unie aan. Verschillende etnische groepen binnen de USSR begonnen oorlog tegen elkaar te voeren, terwijl andere groepen, zoals de Oekraïners en de Litouwers, eisten dat zij onafhankelijke naties zouden worden. Terwijl Gorbatsjov met deze breuklijnen worstelde, samen met een nog steeds kwakkelende Sovjeteconomie, kwam er een nieuwe rivaliserende leider op het toneel. Boris Jeltsin, een voormalig lid van de Communistische Partij, legde de nadruk op radicale veranderingen in de economie. In de zomer van 1991 werd Jeltsin tot president van de Russische Republiek gekozen. Gorbatsjov stond nu voor het probleem hoe hij de gedeelde macht tussen hem en de tegenstribbelende leider in evenwicht moest brengen.
In augustus 1991, terwijl Gorbatsjov op vakantie was op de Krim, namen communistische conservatieven hem gevangen in een staatsgreep om de macht te grijpen. Ironisch genoeg was onder de conservatieven van de Communistische Partij die de staatsgreep organiseerden, premier Pavlov, die Gorbatsjov had ingehuurd om hem te helpen de macht in evenwicht te brengen met Jeltsin. Ondanks zijn tegenstribbelende leiderschap voerde Jeltsin verzet tegen de staatsgreep, en de staatsgreep mislukte uiteindelijk. Bij Gorbatsjovs terugkeer naar huis deden geruchten de ronde dat hij misschien onder één hoedje speelde met de leiders van de staatsgreep. Het publiek wantrouwde Gorbatsjov en kreeg steeds meer steun voor Jeltsin, die het nu als een held beschouwde.
Tegen Kerstmis 1991 was de Sovjet-Unie in elkaar gestort. Gorbatsjov trad onvermijdelijk af als president van de Sovjet-Unie en gaf de macht volledig over aan Jeltsin.
Kijk naar “Mikhail Gorbatsjov: A Man Who Changed the World” op HISTORY Vault