Wat is malaria?

Malaria is een ernstige ziekte die bijna uitsluitend in de tropen en subtropen voorkomt. Het wordt veroorzaakt door infectie met een parasiet genaamd Plasmodium, die wordt verspreid door de beet van vrouwelijke muggen die het dragen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verklaarde dat ongeveer de helft van de wereldbevolking in 2016 risico liep. De meeste gevallen van malaria doen zich voor bij mensen die in Afrika ten zuiden van de Sahara en Zuidoost-Azië wonen of deze hebben bezocht. Het oostelijke Middellandse Zeegebied, Oceanië en Noord- en Zuid-Amerika zijn echter ook risicogebieden.

In de Verenigde Staten melden de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) jaarlijks ongeveer 1700 gevallen van malaria.

De belangrijkste symptomen van malaria zijn koorts en een griepachtige ziekte. Als een persoon symptomen van malaria ervaart nadat hij naar een getroffen gebied is gereisd (zie kaart van getroffen gebieden), moet hij zo snel mogelijk een arts raadplegen. Probeer de Ada-app voor een gratis eerste symptoombeoordeling.

Wanneer malaria niet wordt behandeld, kan het ernstige complicaties veroorzaken, wat leidt tot een slechte prognose met een hoog sterftecijfer. Malaria heeft echter een uitstekende prognose als de diagnose in een vroeg stadium wordt gesteld en de juiste behandeling plaatsvindt.

Malaria is meestal te voorkomen door het gebruik van antimalariamiddelen wanneer iemand endemische gebieden bezoekt. Muggenafweermiddel en insectennetten moeten ’s nachts worden gebruikt, omdat de muggen die malaria overdragen vooral ’s nachts bijten.

Symptomen verschijnen meestal binnen een paar weken na besmetting, maar het kan soms veel langer duren. De periode kan variëren, afhankelijk van gastheerfactoren en de veroorzakende soort, dus malariaziekte moet worden beschouwd als een mogelijke diagnose in alle gevallen van koorts binnen een jaar na een bezoek aan een getroffen gebied.

Symptomen

Malariasymptomen manifesteren zich meestal binnen enkele weken na infectie, hoewel de eerdere blootstelling of immuniteit van de gastheer voor malaria van invloed zal zijn op de symptomen en de incubatietijd. In sommige gevallen kan de parasiet sluimeren en geen symptomen veroorzaken gedurende vele maanden, zelfs tot een jaar na het reizen in een gebied waar malaria aanwezig is.

Belangrijkste symptomen van malaria

Tekenen en symptomen van malaria zijn gewoonlijk:

Pieken van zeer hoge koorts
Schuddende rillingen
Zweet

Paroxysmen – plotselinge opeenvolgingen of aanvallen van koorts, rillingen en zweet samen – komen om de 24, 48 of 72 uur voor, afhankelijk van de parasietensoort. Elke paroxysme duurt ongeveer één tot twee uur en verloopt in drie opeenvolgende fasen. De eerste wordt gekenmerkt door rillingen en een gevoel van kou. Dit wordt gevolgd door een opwelling van hoge koorts. Nadat de patiënt in ongewone mate overmatig heeft gezweet, daalt de temperatuur weer tot normaal of zelfs onder normaal. Soms, in een vroege infectie, ervaren patiënten dit niet, maar kunnen zij gedurende de dag meerdere pieken van koorts hebben.

Hoofdpijn
hoest
vermoeidheid
Arthralgie (pijnlijke gewrichten)
Spierpijn

Minder vaak voorkomende verschijnselen van malaria

In sommige gevallen kan iemand ook last hebben van:

Buikpijn
Lethargie, d.w.z. slapeloosheid of diepe inactiviteit
Nausea
Kotsen
Diarree, vooral bij kinderen
Anemie
Jezucht
Geest van adem
Verlies van eetlust

Levensbedreigende complicaties kunnen het gevolg zijn van malaria als deze onbehandeld blijft of als het gaat om maligne malaria veroorzaakt door Plasmodium falciparum. Dit kan ademnood, leverfalen, nierfalen en shock omvatten, evenals zeer ernstige problemen met de hersenen en het centrale zenuwstelsel.

Vaak treedt buikpijn op in de eerste week of twee na malaria. Dit wordt meestal veroorzaakt door een ontsteking van de lever en de milt. Grote aantallen rode bloedcellen komen vast te zitten in de lever en de milt, evenals in andere belangrijke organen. Als de milt erg vergroot raakt, kan hij scheuren en massale inwendige bloedingen veroorzaken die een spoedbehandeling vereisen.

Oorzaken

Menselijke malaria wordt veroorzaakt door een parasiet die bekend staat als Plasmodium, met name de soorten P. falciparum, P. malariae, P. ovale, P. vivax en P. knowlesi, die gewoonlijk wordt verspreid door de beet van een besmette mug. Slechts één beet van een besmette mug kan leiden tot malaria.

Alleen vrouwelijke Anopheles muggen kunnen malaria overbrengen. Wanneer een mug een besmette persoon bijt, neemt hij een kleine hoeveelheid bloed op, dat microscopische malariaparasieten bevat. Ongeveer een week later, wanneer de mug zijn volgende bloedmaaltijd neemt, vermengen deze parasieten zich met het speeksel van de mug en worden geïnjecteerd in de persoon die gebeten is.

Niet elke besmettelijke muggenbeet zal malaria tot gevolg hebben. Het aantal parasieten dat elke mug bij zich draagt, beïnvloedt de kans op een succesvolle malaria-infectie. Sommige muggen kunnen zeer besmet zijn, waardoor ze een bijzonder grote kans hebben om de ziekte door te geven.

Mosquito overgedragen malaria is ook afhankelijk van bepaalde klimatologische kenmerken, zoals voldoende hoge temperaturen en vochtigheid voor Anopheles muggen om zich te vermenigvuldigen en te overleven. Dit is de reden waarom malaria voorkomt in warmere, tropische gebieden.

Het warme weer moedigt ook menselijk gedrag aan dat het contact met Anopheles-muggen kan verhogen tussen schemering en dageraad, de tijd waarin malariaveroorzakende muggen meestal bijten. Voorbeelden hiervan zijn buitenactiviteiten zoals kamperen, buiten slapen en ook het dragen van lichte en korte kleding waardoor meer huid onbedekt is en meer blootgesteld wordt aan een mogelijke muggenbeet.

In zeldzame gevallen kan malaria van mens op mens worden overgedragen, zonder dat daarvoor een mug nodig is. Dit kan alleen gebeuren via bloed, zoals in de volgende scenario’s:

orgaantransplantaties
bloedtransfusies
naalden delen
van moeder op ongeboren kind bij congenitale malaria

Gevallen van infectie secundair aan transfusie van besmet bloed zijn uiterst zeldzaam.

Soorten malaria

Elke malariasoort varieert in de typische tijd die het na de besmettelijke muggenbeet duurt voordat de symptomen verschijnen. Parasieten kunnen maandenlang in de levercellen blijven hangen, groeien en zich vermenigvuldigen voordat ze in de rode bloedcellen vrijkomen. Dit staat bekend als de incubatieperiode.

Eenmaal in het bloed, varieert elke malaria parasietensoort in zijn typische lengte van de replicatiecyclus, gedurende welke nieuw gerepliceerde parasieten uit de rode bloedcellen komen. Dit resulteert in regelmatige pieken in koorts, bekend als de koortscyclus.

Sommige Plasmodium-soorten kunnen een terugval veroorzaken, omdat zij slapende stadia in de lever hebben, bekend als hypnozoieten, die kunnen activeren en het bloed kunnen binnendringen enkele maanden of jaren na de infecterende muggenbeet.

Malaria wordt ook verdeeld in twee algemene types: goedaardige malaria en maligne malaria. Goedaardige malaria is meestal milder en gemakkelijker te behandelen.

De vijf belangrijkste soorten van de Plasmodium-parasiet die malaria bij de mens veroorzaken zijn:

P. falciparum: Dit is een kwaadaardige vorm van malaria en kan zeer ernstig en soms fataal zijn. Normaal is de incubatietijd ongeveer 7 – 14 dagen, maar kan oplopen tot één jar. De koortscyclus is in het begin onregelmatig en meestal dagelijks. Na ongeveer een week komt de koorts om de drie dagen terug. Dit type malaria veroorzaakt geen terugval.

P. Vivax: Dit is meestal goedaardig. Normaal is de incubatieperiode ongeveer 12 – 17 dagen, gevolgd door koorts die elke derde dag terugkeert. Deze soort kan een terugval veroorzaken.

P. ovale: Deze is meestal goedaardig. Normaal is de incubatieperiode ongeveer 15 – 18 dagen, gevolgd door koorts die om de drie dagen terugkeert. Deze soort kan een terugval veroorzaken.

P. malariae: Deze is meestal goedaardig. Normaal is de incubatietijd ongeveer 18 – 40 dagen, gevolgd door koorts die elke vierde dag terugkomt. Indien onbehandeld, kan deze soort vele jaren in het lichaam blijven en symptomen veroorzaken.

P. knowlesi: Dit is een kwaadaardige vorm van malaria en kan zeer ernstig zijn, en soms fataal. Normaal gesproken is de incubatietijd ongeveer 9 – 12 dagen, gevolgd door koorts die elke dag terugkomt. deze malariasoort veroorzaakt geen terugval.

Goed om te weten: Plasmodium knowlesi wordt onder de microscoop vaak verkeerd gediagnosticeerd als Plasmodium malariae. Het kan echter ernstiger zijn, soms maligne malaria veroorzaken, en heeft een relatief hoog sterfterisico.

Diagnose

Omdat er geen symptomen zijn die specifiek zijn voor de ziekte, is het belangrijk dat een persoon een arts bezoekt en de mogelijkheid van malaria vermeldt als hij koorts ervaart binnen een jaar na een bezoek aan een getroffen gebied.

Andere infecties kunnen zich met soortgelijke symptomen voordoen, zoals tyfus, HIV, knokkelkoorts, meningitis/encefalitis of virale hemorragische koortsen, waarbij bloedvaten scheuren. De meeste gemiste malaria-infecties worden ten onrechte gediagnosticeerd als aspecifieke virale infecties, griep, gastro-enteritis of hepatitis. Probeer de Ada-app voor een gratis symptoombeoordeling.

Een arts zal doorgaans de medische voorgeschiedenis van de persoon bekijken en vragen naar recente reizen naar tropische klimaten. Een lichamelijk onderzoek zal ook worden uitgevoerd om te bepalen of de milt of lever is vergroot.

Een bloedonderzoek kan worden gedaan om de diagnose te bevestigen. Na onderzoek in een laboratorium kunnen bloedmonsters over het algemeen aantonen:

Als er malaria aanwezig is
Welk type malaria aanwezig is
Als de infectie wordt veroorzaakt door een variatie van de parasiet die resistent is tegen bepaalde soorten geneesmiddelen
Als de infectie bloedarmoede heeft veroorzaakt
Als de infectie vitale organen heeft aangetast

Nauwkeurige diagnose van de aanwezigheid van malaria en het type Plasmodium-infectie is belangrijk:

Om de juiste behandeling te verzekeren voor het beste resultaat
Gezien de bezorgdheid over toenemende resistentie tegen geneesmiddelen, die wijdverspreid is in malaria-endemische gebieden

Soms komt malaria niet onmiddellijk naar voren in een bloedonderzoek. Dit gebeurt vooral bij zwangere mensen, waar de parasiet in grote aantallen in de placenta aanwezig kan zijn, zonder dat dit in de rest van het lichaam zichtbaar is. Als in het bloedmonster geen malaria wordt gezien, kan een paar dagen later nog een bloedonderzoek worden gedaan.

Behandeling

Als de symptomen mild zijn, kan malaria soms thuis worden behandeld. Als de infectie echter wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum of als er complicaties optreden, zal de persoon in het algemeen in een ziekenhuis moeten worden behandeld en gecontroleerd.

Als de diagnose snel wordt gesteld en de patiënt wordt behandeld, zullen de meeste mensen volledig herstellen van malaria. Door de behandeling kan iemand zich echter nog enkele weken nadat de infectie is verdwenen, zwak en moe voelen.

Er zijn verschillende soorten antimalariamedicijnen beschikbaar. Welke medicijnen worden voorgeschreven om malaria te behandelen, hangt af van:

Het subtype van de plasmodiumparasiet die de infectie veroorzaakt
Of er tijdens het reizen al antimalariamiddelen zijn gebruikt
De ernst van de symptomen

Meer dan een type medicijn, of een alternatief, kan worden gegeven als iemand bijwerkingen ervaart, of als de infecterende parasiet resistent blijkt tegen een bepaald medicijn.

Veel van dezelfde medicijnen die worden gebruikt om malaria te voorkomen, kunnen ook worden gebruikt om de ziekte te behandelen. Als u echter een bepaalde malariapil hebt genomen om malaria te voorkomen, moet u niet dezelfde pil nemen om de ziekte te behandelen.

Zekere soorten malaria, zoals Plasmodium vivax en Plasmodium ovale, hebben stadia in de malaria-levenscyclus waarin de parasiet enkele maanden, zelfs jaren, slapend in de lever kan leven en later kan reactiveren, waardoor een herval van malaria wordt veroorzaakt. Als wordt vastgesteld dat iemand een van deze soorten malaria heeft, krijgt hij gewoonlijk medicijnen om een terugval te voorkomen.

Het is mogelijk een noodbehandeling te krijgen om mee te nemen als men naar afgelegen plaatsen reist en die te gebruiken om vermoedelijke malaria te behandelen totdat medische zorg beschikbaar is.

Preventie

Malariaprofylaxe is de preventieve behandeling van malaria. De belangrijkste manieren om malaria te voorkomen zijn het innemen van malariapillen, bekend als chemoprofylaxe, en het vermijden van muggenbeten.

Er is momenteel geen malariavaccin beschikbaar, hoewel er gewerkt wordt aan de ontwikkeling van verschillende malariavaccins.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beveelt vijf principes aan, bekend als het ABCDE van malariaprofylaxe:

Bewustzijn. Wanneer u naar een door malaria getroffen gebied reist, wees u dan bewust van het risico op malaria, de incubatietijd van malaria, de mogelijkheid van een vertraagd begin en de belangrijkste symptomen.
Preventie van beten. Gebruik een effectief muggenwerend middel, zoals diethyltoluamide (DEET), en muskietennetten wanneer u slaapt.
Chemoprofylaxe. Neem indien nodig antimalariamiddelen, te beginnen ten minste twee weken voordat u een malariagebied betreedt en volg het dagelijkse of wekelijkse doseringsinterval van het geneesmiddel.
Diagnose. Zoek onmiddellijk diagnose en behandeling als koorts ontstaat een week of langer na het betreden van een gebied waar malariarisico bestaat en tot drie maanden of zelfs later, na vertrek uit een risicogebied, hoewel de symptomen zelden na meer dan drie maanden optreden.
Omgevingen. Vermijd om in of in de buurt van broedplaatsen van muggen te zijn, zoals moerassen of moerassige gebieden, vooral ’s avonds laat en ’s nachts.

Vaak krijgen reizigers malaria omdat ze hun antimalariamedicijnen niet goed hebben ingenomen, ofwel omdat sommige doses zijn overgeslagen, ofwel omdat de tabletten niet gedurende de geadviseerde tijd zijn ingenomen voordat ze een door malaria getroffen gebied binnenkwamen of verlieten.

Malariaprofylaxe medicijnen worden meestal goed verdragen, maar kunnen bij sommige mensen bijwerkingen hebben. De meest voorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid en diarree. Sommige antimalariamiddelen kunnen de gevoeligheid voor de zon verhogen, waardoor het belangrijk is om een zonnebrandcrème met een hogere factor te gebruiken, terwijl andere kunnen leiden tot slaapproblemen en hoofdpijn.

Antimalariamedicijnen zijn niet altijd 100 procent effectief, daarom is het belangrijk om bijtpreventie te beoefenen wanneer u in een malaria-endemisch gebied bent. Diethyltoluamide (DEET) is het meest effectieve insectenwerend middel, en als het product tussen 10 en 30% DEET bevat, kan het worden gebruikt bij baby’s en kinderen ouder dan twee maanden, en bij het geven van borstvoeding. Wat volwassenen betreft, kunnen hogere concentraties DEET een langer afwerend effect hebben. Concentraties van meer dan 50% bieden echter geen extra bescherming.

Andere gedragingen die het risico van een persoon om gebeten te worden zullen verminderen, zijn onder meer:

Het gebruik van muskietennetten tijdens het slapen, vooral die behandeld zijn met insecticide, ervoor zorgend dat er geen gaten zijn.

Het bedekken van blote huid als men buiten is na zonsondergang.

Slapen in een kamer met airconditioning, omdat de lagere temperatuur muggen ontmoedigt.

Het plaatsen van horren op deuren, ramen en andere mogelijke ingangswegen voor muggen.

De slaapkamer besproeien met een insecticide voordat u gaat slapen om eventuele muggen te doden die overdag zijn binnengekomen.

Het gebruik van een elektrisch verwarmd apparaat om ’s nachts een tablet met pyrethroïde insecticide in de kamer te verdampen.

Goed om te weten: Van kruiden en homeopathische middelen is niet aangetoond dat ze effectief zijn voor malariapreventie of -behandeling en ze worden niet aanbevolen.

Vragen

Vraag: Is malaria besmettelijk?
A: Nee, malaria kan niet op dezelfde manier worden overgedragen als een verkoudheid of griep, omdat de malariaparasiet niet in het speeksel van een besmet persoon wordt aangetroffen. Evenmin kan het seksueel worden overgedragen. De enige manier waarop malaria van de ene persoon op de andere kan worden overgedragen is via bloed, zoals bij bloedtransfusies, orgaantransplantaties, het delen van naalden of als een ongeboren kind de ziekte van zijn moeder krijgt. Anders wordt malaria normaal gesproken overgedragen door gebeten te worden door een vrouwelijke Anopheles-mug, die besmet is door een eerdere bloedmaaltijd van een besmette persoon.

Q: Is er een malariavaccin?
A: Het eerste malariavaccin ter wereld, bekend onder de naam RTS,S, wordt vanaf 2018 getest in Ghana, Kenia en Malawi. Het is echter nog niet anderszins beschikbaar. Ondanks vele tientallen jaren van onderzoek en ontwikkeling is er momenteel geen commercieel beschikbaar malariavaccin. De complexiteit van de malariaparasiet, Plasmodium, maakt de ontwikkeling van een malariavaccin zeer moeilijk.

Q: Kan een persoon immuniteit tegen malaria verwerven door blootstelling?
A: Na herhaalde aanvallen van malaria, kan een persoon semi-immuniteit ontwikkelen. Een dergelijke persoon kan vaak nog steeds door malariaparasieten worden geïnfecteerd, maar zal geen ernstige ziekte ontwikkelen. Na een tijd weg te zijn geweest uit een malaria-endemisch gebied, zal deze verworven immuniteit geleidelijk verdwijnen. Veel gevallen van malaria bij reizigers worden opgelopen door mensen die naar een gebied zonder malaria zijn verhuisd, de door malaria getroffen gebieden waar ze zijn opgegroeid hebben bezocht en geen antimalariatabletten hebben geslikt omdat ze ervan uitgingen nog immuun te zijn.

Q: Wordt malaria veroorzaakt door een virus of een bacterie?
A: Malaria wordt niet veroorzaakt door een virus of een bacterie. Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet die Plasmodium wordt genoemd en die normaliter wordt verspreid door besmette muggen. Een mug neemt een bloedmaaltijd van een besmette mens en neemt daarbij Plasmodia op die zich in het bloed bevinden. Ongeveer een week later neemt de mug opnieuw een bloedmaaltijd en injecteert de Plasmodia in het lichaam van een andere persoon, waardoor de ziekte malaria zich verspreidt.

CDC. “Malaria.” 26 januari 2018. Geraadpleegd 28 maart 2018.
WHO. “Malaria.” Geraadpleegd 2 april 2018.
CDC. “Malaria – Over malaria.” 13 juli 2017. Geraadpleegd op 30 maart 2018.
CDC. “Malaria – Over Malaria – FAQ’s.” 20 december 2017. Geraadpleegd 4 april 2018.
Patient.info. “Malaria.” Geraadpleegd 2 april 2018.
Malaria.com. “Buikpijn bij Malaria.” 24 oktober. 2012 Geraadpleegd op 3 april 2018.
PLOS. “Waarschijnlijkheid van overdracht van malaria van mug op mens.” 12 januari 2017. Accessed 3 April 2018.
Medscape. “Malaria.” 19 september 2017. Geraadpleegd 27 april 2018.
NCBI. “Plasmodium knowlesi: de opkomende zoönotische malariaparasiet.” 23 okt. 2012. Geraadpleegd op 29 maart 2018.
NCBI. “Diagnosis of Placental Malaria.” Geraadpleegd 30 maart 2018.
WHO. “Malaria.” Accessed 29 March 2018.
NCDHS. “Veilig gebruik van insectenwerende middelen.” 17 juni 2016. Geraadpleegd op 27 april 2018.
CDC. “DEET (factsheet).” Geraadpleegd 27 april 2018.