Volgens geleerden uit de hele geschiedenis leven we eigenlijk niet in het jaar dat op onze kalenders staat afgedrukt. Hoe meer de oorsprong en de ontwikkeling van dateringssystemen zijn bestudeerd, des te duidelijker wordt het dat tijd slechts is wat wij ervan maken.
In de westerse wereld verwijst het jaartal – of het nu 1066 of 2018 is – voornamelijk naar het aantal jaren dat is verstreken sinds de geboorte van Jezus Christus. Dit wordt ofwel aangeduid met het eeuwenoude “anno domini”, of AD (een verkorte vorm van “jaar van de menswording van onze Heer”), ofwel met het meer recente “gewone jaartelling”, of CE. Maar aangezien we eigenlijk niet met 100% zekerheid weten in welk jaar Christus is geboren, hoe weten we dan dat het al 2018 jaar geleden is?
Het probleem vloeit voort uit onze bronnen: de vier evangeliën en de Paulinische brieven. De evangelies van Matteüs en Lucas vertellen ons dat Christus werd geboren “in de dagen van koning Herodes de Grote”, die stierf in wat wij 4 v. Chr. zouden noemen. Lucas voegt daaraan toe dat het ook was tijdens de volkstelling van Augustinus en Quirinius’ bestuur van Syrië – die na 6 n.Chr. begon. Als we deze logica gebruiken, zou Jezus geboren zijn vóór of na wat wij gebruiken als ons jaar nul, dat bedoeld is om zijn geboortedatum aan te duiden.
De Evangeliën vertellen ons ook dat Christus zijn bediening begon in zijn 30e jaar, en dat die drie jaar duurde tot de Passie. Maar de bewering dat het Lijden en de Wederopstanding van Christus plaatsvonden op Pesach (die worden gedateerd volgens de maancycli en de zonnecyclus) laat ook gaten vallen in de datum van Jezus’ dood als hij in het jaar nul was geboren: 33 N.CHR. Als we de data van Matteüs en Lucas gebruiken, zou het Lijden ofwel in 29 n.Chr. ofwel na 39 n.Chr. moeten hebben plaatsgevonden. Dus hoe rijmen we deze puinhoop? In welk jaar zitten we nu werkelijk, volgens het AD systeem?
Decades vooruit
De controverse over de datering fascineerde de christelijke theologen en denkers gedurende de Middeleeuwen. In hun pogingen om het te verzoenen, hebben de Scythische monnik Dionysius Exiguus (gestorven rond 544 n.Chr.) en vervolgens de Engelse geleerde Bede (gestorven 734 n.Chr.), uitgewerkt dat de zonne- en maancycli – die respectievelijk de dag van de week en de datum van de volle maan gaven – die gebruikt werden om te berekenen wanneer Pasen elk jaar zou zijn, zich elke 532 jaar herhaalden.
Deze 532-jarige cyclus – gebaseerd op de vermenigvuldiging van de 19-jarige cyclus van de maan en de 28-jarige cyclus van de zon – werd in tabellen uiteengezet, en gegevens over bekende historische gebeurtenissen werden aan de marges toegevoegd in een poging om de datum van Pasen van dat bepaalde jaar in overeenstemming te brengen met historische gebeurtenissen waarvan bekend was dat zij in datzelfde jaar hadden plaatsgevonden.
En zo werd het zoeken naar de datum van lang vervlogen en toekomstige Paasgebeurtenissen (door middeleeuwse schrijvers meestal aangeduid als de wetenschap van de “computus”, wat “berekening” of “berekening” betekent) onherroepelijk verbonden met de studie van gedateerde historische gebeurtenissen, en van de geschiedenis. Maar door deze methode te gebruiken kwamen Dionysius en Bede er beiden achter dat hun versie van de annus domini en hun plaatsing van de geboorte van Christus fouten bevatten.
In wat wij het jaar 1076 zouden noemen, voltooide een Ierse monnik en kroniekschrijver, Marianus Scotus, een omvangrijke kroniek van de wereldgeschiedenis. Marianus kraakte de cijfers van alle bekende historische gebeurtenissen en toonde aan dat Christus in feite 22 jaar eerder was geboren dan eerder werd aangenomen, wat betekent dat hij schreef in wat 1098 n.Chr. had moeten zijn, en niet 1076 n.Chr.
De kroniek van Marianus werd in heel christelijk Europa verspreid, en hoewel zijn herziene annus domini goed werd ontvangen, veranderde niet heel West-Europa plotseling zijn nummering van het jaar. Het lijkt erop dat de nauwkeurigheid van dit dateringssysteem minder belangrijk was dan het feit dat het bestond, en werkte als een middel om data van vroegere en toekomstige gebeurtenissen in een begrijpelijk kader te plaatsen. Het lijkt niet de moeite waard te zijn geweest voor de tijdgenoten van Marianus om duizenden jaren geregistreerde geschiedenis en eeuwen van juridische en administratieve documentatie te herzien.
Dus, hoe weten we in welk jaar we zitten? Het is duidelijk dat we in welk jaar we ook zeggen te zijn, volgens welk dateringssysteem we ook kiezen te gebruiken. Hoewel 2018 AD/CE de huidige dateringsmaatstaven domineert, kunnen we net zo goed kiezen voor de maatstaven van andere religies, geloven of culturen. En wie weet welke maatstaven meer van toepassing worden geacht op toekomstige generaties.