FILM
Met de donkere en griezelige omgeving van de jaren zeventig’ als achtergrond creëerde Scorsese een van de beste casestudies van de cinema
*Deze recensie bevat spoilers.*
Martin Scorsese was begin jaren zeventig al naam aan het maken. Zijn films Mean Streets en Alice Doesn’t Live Here Anymore trokken genoeg aandacht om door Hollywood-producenten en scenarioschrijvers te worden gezocht in de hoop met hem samen te werken aan een film. Hoewel deze films relatieve successen waren, zouden ze verbleken in vergelijking met de zee van lof die zijn weg zou worden voor zijn volgende film.
Het verhaal begint met Paul Schrader, de man die het scenario schreef en de wereld uitwerkte. Hij baseerde het verhaal op zijn ervaringen alleen te wonen in het centrum van New York City. Hij beschreef deze periode van zijn leven als zeer depressief en vol met slechte ideeën. Het is belangrijk te benadrukken dat dit ook een donkere periode in de Amerikaanse geschiedenis was. Schandalen zoals de oorlog in Vietnam, Watergate, de opkomst van aardolie en een toename van de criminaliteit in de steden leidden tot een grimmige tijdgeest voor het Amerikaanse volk, waarbij velen onzeker waren over hoe de toekomst eruit zou zien. Dit beeld werd levendig vastgelegd in verschillende films uit die tijd, waarbij velen hun verhalen vermomden om aan de censuur te ontkomen.
Onder deze omstandigheden ging Schrager verder met het shoppen van het script en vond in Scorsese de perfecte medewerker. De twee konden het meteen goed met elkaar vinden en begonnen met de voorbereidingen voor de film. Acteur Robert De Niro werkte eerder met Scorsese aan Mean Streets en werd onlangs bekroond met de Academy Award voor Beste Bijrol in The Godfather Part II en werd ook snel ingehuurd voor de rol. Met de kern van de samenwerking tussen de drie opgezet, begon de perfecte storm van creativiteit.
De film begint met een onheilspellende soundtrack, gecomponeerd door de grote Bernard Herrmann. De muziek wordt begeleid door beelden van de straten en taxi’s van New York City. De muziek schakelt over naar een jazzier aanpak zodra een close-up van de ogen van een man wordt onthuld. Dit is onze eerste aanwijzing dat de film een studie van één personage zal zijn, en het geeft op briljante wijze de donkere toon en stemming weer die het verhaal zullen overheersen.
Onze eerste volledige introductie van de hoofdrolspeler Travis Bickle is in het kleine en vieze kantoor van een taxicabedrijf. Wanneer Travis de kamer binnenkomt, verschijnt er geprojecteerde rook uit de riolen over zijn lichaam. Scorsese gebruikte dit effect om Travis’ mentale toestand te symboliseren: hij is een man die uit de diepten van de hel komt, en dit wordt verder bewezen door zijn opmerking over het dienen in Vietnam. Na een ruwe start met de man die hem moet inhuren, draait Scorsese naar een close-up van Travis om het idee van een tikkende tijdbom verder te demonstreren.
De film besteedt weinig tot geen aandacht aan andere personages dan Travis. Alles draait om hem en zijn eenzaamheid. De mensen om hem heen worden niet uitgewerkt en lijken bijna achtergrondgeluid. Scorsese bereikt deze regie door Travis altijd in de hoek te plaatsen van elk shot waarin hij voorkomt. Tijdens het diner met zijn taxipartners spreekt hij zelden en komt hij altijd later opdagen dan de meesten, omdat hij langer werkt. Hij legt uit hoe hij meer dan 70 uur per week werkt en nog steeds niet kan slapen, en bijna elke weg heeft uitgeput om aan de kwelling te ontsnappen. Ondanks dat hij beweert dat hij het uitschot van de stad veracht, de junkies, pushers, pooiers en hoeren, is hij constant in de aanwezigheid van hen. De film geeft nooit een directe verklaring voor Travis’ daden, en vertrouwt er meer op dat het publiek zijn eigen theorieën vormt.
Naarmate de film vordert, begint Travis’ geestelijke toestand langzaam maar zeker snel achteruit te gaan. Hij probeert te hervormen door uit te gaan met een vrouw genaamd Betsy, die werkt in de campagne om Charles Palantine te kiezen voor president. Hun eerste uitwisselingen zijn vriendschappelijk, maar de dingen worden zuur wanneer Travis haar meeneemt om een pornofilm te zien. De film is ambivalent over Travis’ daden. We weten niet zeker of hij dit deed uit kwaadaardigheid of uit een afschuwelijk sociaal IQ. Deze ramp verergert zijn neerwaartse spiraal nog meer.
Travis begint in vorm te raken en gaat actief op zoek naar problemen. Hij uit tegenover zijn collega Wizard dat hij een aantal zeer slechte ideeën in zijn hoofd heeft als een schreeuw om hulp, maar er komt niets vruchtbaars uit het gesprek. Op een breekpunt begint hij wapens te kopen en geavanceerde holsters te maken van bureaulades. Het is hier waar het verhaal zich intens begint te concentreren op Travis’ vermoeide acties, met als hoogtepunt het neerschieten van een gewapende overvaller. Ondanks het feit dat de actie ter verdediging van een winkelbediende komt, laat het hem in een radeloze toestand achter, zoals blijkt uit een van de meest memorabele momenten van de film waar hij wezenloos naar zijn televisiescherm staart terwijl Jackson Browne’s “Late For the Sky” op de achtergrond speelt.
De hel begint los te breken in de climax van de film. Travis, na veel tijd doorgebracht te hebben met het observeren van de handelingen van een kind prostituee genaamd Iris, besluit om actie te ondernemen in de hoop om haar weg te krijgen van een dergelijk leven. Onderweg stuit hij op een aantal wegversperringen, waaronder Sport, haar pooier, en na een tijdje besluit hij tot extreme actie over te gaan. In een van de meest ongelooflijke eindes uit de filmgeschiedenis gaat Travis tot het uiterste in een poging Iris te redden. Perfect geschoten en gechoreografeerd, dient het moment als de katalysator voor Travis als personage, waardoor hij het verlangen krijgt om gezien en bewonderd te worden.
Hoewel, de film eindigt daar niet. Travis overleeft het vuurgevecht, en keert snel terug naar zijn baan als taxichauffeur. Hij ontmoet Betsy weer, dit keer op vriendschappelijker voet. Het einde van de film is ambivalent, met Travis die alarmerend naar een onbekend object in zijn achteruitkijkspiegel staart. Zowel Schrader als Scorsese zeggen nadrukkelijk dat het bedoeld is om Travis’ constante staat van paranoia en wrok weer te geven, wat aangeeft dat hij nog steeds niet in orde is.
Deel van wat Taxi Driver zo’n aantrekkelijke film maakt, is het ontbreken van een duidelijke richting of bedoeling. De film wordt volledig gedragen door de stemming die hij weergeeft, bijna tot een fout, maar het werkt perfect om de ambivalente stemming van het tijdperk te illustreren. New York City stond aan de rand van het faillissement en de straten waren gevuld met hoge misdaadcijfers en slechte leefomstandigheden. Het weerspiegelde de hele staat van het land, dat nog steeds wrok koesterde over het verleden. Scorsese kanaliseerde alle woede en razernij in het gecondenseerde verhaal van een man die door zijn omgeving bijna het breekpunt bereikt, en legde de wanhoop van zo’n situatie bijna perfect vast.
De film werd geselecteerd voor competitie op het filmfestival van Cannes in 1976 en werd bekroond met de Palm d’or. In Amerika werd de film verder geprezen, kreeg universele bijval en vestigde Scorsese zich als een van de beste filmmakers van zijn tijd. Bijna 45 jaar na de eerste release blijft Taxi Driver een hoeksteen in de filmindustrie. Het geeft de sfeer van een tijdperk weer en plaatst die tegenover universele thema’s. Het is niet zo ingewikkeld als films als Memento, maar wel met een “show don’t tell”-aanpak waarbij de kijker de puzzel zelf moet oplossen. Deze status zou niet mogelijk zijn geweest zonder de voortreffelijke regie van Martin Scorsese, die een film heeft gemaakt die zijn gelijke niet kent als het gaat om het weergeven van de langzame afdaling naar waanzin.
