Het Gelaarsde Kat sprookje is een verhaal dat over de hele wereld bekend is; het is door vele culturen aangepast, toegeëigend en veranderd. Het verhaal gaat over een kat (of in sommige gevallen een jakhals, een gazelle, of zelfs een fee in vermomming) die met list en bedrog macht, rijkdom en de hand van een prinses probeert te bemachtigen voor zijn arme, laaggeboren baasje. Het is ongebruikelijk in folkloristische verhalen, omdat er geen duidelijke moraal is – met rijkdom verkregen door bedrog, rechtmatige eigenaars beroofd van hun land, en onschuldige prinsessen valselijk uitgehuwelijkt.
Het verhaal verscheen voor het eerst in druk met Giovanni Francesco Straparola’s The Facetious Nights (gepubliceerd tussen 1550 en 1553). Deze tweedelige verzameling bevatte in totaal vijfenzeventig verhalen, en is van grote betekenis als het eerste Europese sprookjesboek dat sprookjes bevatte. De auteur, Giovanni Francesco, was een meesterverteller en zijn eigen leven is gehuld in mysterie. Zijn naam is waarschijnlijk “Giovanni Francesco”, maar zijn achternaam – “Straparola” – zou een verzinsel zijn geweest. Het is niet typerend voor een familienaam uit die tijd en plaats (die meestal gebaseerd waren op een officiële baan of locatie), en de letterlijke betekenis ervan, ‘babbelaar’, lijkt een waarschijnlijke bijnaam voor een schrijver. Niettemin bevatten zijn ‘babbelende’ verhalen veel van de eerste bekende voorbeelden van enkele van onze meest geliefde sprookjes – Gelaarsde Kat is het beroemdste voorbeeld.
Het Gelaarsde Kat verhaal verscheen voor het eerst in Straparola’s ‘De Facetieuze Nachten’
Met de titel Costantino Fortunato, (wat ‘Gelukkige Costantino’ betekent), heeft Giovanni Francesco’s verhaal grotendeels de verhaalstructuur ‘vastgelegd’ voor allen die volgden. De buitengewoon slimme kat voorziet de jongste van drie broers van voedsel, en via een reeks ‘opwaartse handel’ met de koning (waaronder het verleiden van de koning tot het kleden van de jongen in prinselijke kledij), verkrijgt hij uiteindelijk voor zijn meester een mooi kasteel en de hand van de prinsessen in het huwelijk. Dit verhaal heeft waarschijnlijk Charles Perrault, de meesterlijke Franse verteller, geïnspireerd in zijn beroemde Histoires ou Contes du Temps Passé (1697). Het verhaal van Perrault, Le Maître Chat, ou Le Chat Botté (Gelaarsde Kat), is bijzonder interessant omdat het het eerste verhaal is waarin de knappe laarzen van de kat voorkomen, en ook de eerste variant waarin sprake is van een oger. In Giovanni Francesco’s verhaal neemt de jonge man alleen het kasteel van een dode ridder in bezit – terwijl Perrault de kat op slimme wijze de van gedaante veranderende oger laat doden.
SELECTED BOOKS
De twee toevoegingen van Perrault zijn zeer intrigerend. Dat de kat om laarzen vraagt, is een teken van zijn buitenwereldse aard. Zoals de lezer ongetwijfeld aanneemt, is dit geen gewone kat (pratend of anderszins!), maar de laarzen zijn een symbool van zijn hoge status als schepsel van het lot – het zou niet gepast zijn voor zo’n ‘dierenhelper’ om blootsvoets te zijn. Ten tweede is Perraults opname van de oger in het kasteel een knipoog naar de oude oorsprong van het sprookje. Zoals Jacob Grimm ooit beweerde, kwamen ‘ogres’ voort uit het Romeinse en Middeleeuwse geloof in Orcus; de god van de onderwereld en straffer van gebroken eden, die werd verlaagd tot de status van een gedaanteveranderend monster. Deze traditie werd over het algemeen op het platteland in ere gehouden, waardoor de mythe kon voortbestaan lang nadat de meer heersende goden niet meer werden vereerd. Het Franse woord oger (dat eigenlijk voor het eerst in de sprookjes van Perrault voorkwam) kwam van de variantvormen van dit woord, ogro of orco en betekent voor de geïnformeerde lezer verder de immense macht van de dierenhelper.
De ‘meester-kat’ is immers in staat de oger in het sprookje van Perrault te doden, door hem ertoe te brengen in een muis te veranderen, waardoor hij snel wordt opgeslokt. Dit element wordt herhaald in de Scandinavische variant (Lord Peter), waarin een trol wordt aangemoedigd om van gedaante te veranderen (dit keer door zich zo klein te maken als een muis), waarna ook hij wordt opgegeten door de kat. Zoals Perrault het vertelt, is er geen echte les te leren uit het verhaal van de Gelaarsde Kat; de kat is een volkomen gewetenloze avonturier die puur voor de lol de molenaarszoon tot markies benoemt, een koninklijk huwelijk voor hem sluit door middel van een reeks amusante fraudes, en hem tenslotte verrijkt met de rijkdommen en het kasteel van een vermoorde oger.
Hoewel hij aan het eind twee ‘moraal’ biedt; ten eerste dat men met kennis en hard werken hogerop kan komen in de maatschappij, en ten tweede dat een goed uiterlijk en mooie kleren nuttig zijn om de liefde te winnen – beide doelen worden bereikt door goocheltrucs. Het is dus twijfelachtig of een openlijk moraliserende toon (die zo gebruikelijk is in veel andere sprookjes) ooit de bedoeling is geweest van dit verhaal.
Perraults verhaal, ‘Le Chat Botté’ is het eerste verhaal waarin de knappe laarzen van de kat voorkomen