Helping Infants and Toddlers Adjust to Divorce

Jane Hunter
Regional Specialist, Human Development and Family Science

Jessica Trussell
Regional Specialist, Human Development and Family Science

Infants and toddlers may seem too young to understand what is happening during a divorce, but they can still be affected by stressful events. Tijdens hun eerste drie levensjaren groeien kinderen snel, worden ze mobiel, leren ze taal, beginnen ze te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit en vormen ze sociale relaties. Veranderingen in de omgeving, zoals echtscheiding van de ouders, kunnen de ontwikkeling van een kind beïnvloeden, maar ouders hebben de macht om hun kinderen te helpen zich aan te passen aan veranderingen in het gezin.

Jonge zuigelingen (geboorte tot 8 maanden)

Zuigelingen begrijpen echtscheiding niet, maar ze pikken veranderingen in de gevoelens en het gedrag van hun ouders op. Na een scheiding kunnen ouders tijdelijk depressief zijn, minder energie hebben en minder goed reageren op hun kind. Jonge baby’s hebben niet veel controle over hun emoties, die worden beïnvloed door de gevoelens van hun ouders. Wanneer een ouder zich bezorgd of verdrietig gedraagt, zal zijn kind deze gevoelens waarschijnlijk weerspiegelen. Baby’s kunnen volwassenen niet vertellen hoe ze zich voelen, dus moeten volwassenen het gedrag van baby’s interpreteren. Wanneer hun ouders van streek zijn, kunnen zuigelingen kribbiger zijn en moeilijker te troosten, of ongeïnteresseerd lijken in mensen of dingen.

Tot ze ongeveer 4 tot 6 maanden oud zijn, begrijpen zuigelingen niet dat dingen of mensen die ze niet kunnen zien, toch bestaan; uit het oog, uit het hart. Zelfs als zuigelingen dit leren, onthouden ze dingen niet lang. Zuigelingen hebben moeite met het herinneren van en het vormen van hechte banden met ouders die ze niet vaak zien.

Tussen de 6 en 8 maanden ontwikkelen zuigelingen angst voor vreemden, of gevoelens van angst of ongerustheid rond onbekende mensen. Na een echtscheiding ziet een zuigeling een van de ouders misschien minder vaak, wat kan leiden tot angst voor vreemden rond die ouder. Zuigelingen zullen zich waarschijnlijk meer op hun gemak voelen in de buurt van beide ouders als ze na de scheiding vaak contact hebben met beide ouders.

Oudere zuigelingen (8 maanden tot 18 maanden)

Veel zuigelingen beginnen scheidingsangst te vertonen tussen de 8 en 12 maanden oud. Zuigelingen kunnen huilen, schreeuwen of zich vastklampen als een ouder weggaat. Zuigelingen hebben er moeite mee om voor langere tijd van een ouder gescheiden te zijn, bijvoorbeeld ’s nachts.

Verscheiden kan moeilijk zijn voor zuigelingen omdat ze sterke gevoelens voor de ouder hebben. Ze willen de hele tijd bij de ouder zijn en begrijpen niet waarom dat niet kan.

Baby’s kunnen de voorkeur geven aan de ene ouder boven de andere; meestal aan de ouder die het vaakst voor hen zorgt. Als ouders scheiden, kunnen baby’s meer scheidingen ervaren en zich minder veilig voelen. U kunt merken dat uw kind tijdens het scheidingsproces meer last heeft van scheidingsangst.

Soms scheiden ouders en verdwijnt een van de ouders uit het leven van de zuigeling. Als dit gebeurt, zal uw kind zich de andere ouder niet herinneren, maar waarschijnlijk wel nieuwsgierig naar hem of haar worden. Geef korte, eenvoudige en eerlijke antwoorden op de vragen van uw kind. Als je kind vraagt waar een afwezige ouder is, zeg hem dan: “Papa is bij hem thuis.” Zeg geen negatieve dingen over de andere ouder en stel je kind gerust dat de afwezigheid van de andere ouder niet hun schuld is. Stel je kind gerust dat je altijd van hem/haar zult houden en voor hem/haar zult zorgen. Help uw kind nauwe relaties aan te gaan met andere volwassenen die een ondersteunend rolmodel kunnen zijn.

Ouder-kind gehechtheidsrelaties

Zuigelingen die 6 tot 12 maanden oud zijn, raken meestal sterk gehecht aan de mensen die voor hen zorgen. Ze hebben het nodig om zich verzorgd te voelen terwijl ze leren om vertrouwen en liefde te ontwikkelen. Baby’s en peuters kunnen een veilige hechting hebben met beide ouders, ook al wonen de ouders niet samen. Een veilige hechting bevordert goede sociale relaties en een gezonde emotionele ontwikkeling. U kunt uw kind helpen een veilige hechting te ontwikkelen.

Respelen op de behoeften van uw kind op voorspelbare, gevoelige en liefdevolle manieren is de beste manier om uw kind te helpen een veilige hechting te vormen. Wanneer u snel reageert op de behoeften van uw kind – door het op te pakken wanneer het wil worden vastgehouden en het te voeden wanneer het honger heeft – leert uw kind u te vertrouwen.

Geef uw kind voldoende tijd met elke ouder op een regelmatige basis. Frequent contact helpt baby’s en peuters zich beide ouders te herinneren en hechtingsrelaties te ontwikkelen, dus geef je kind genoeg tijd met elke ouder. Soms kunnen kinderen hun beide ouders echter niet regelmatig zien. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer een ouder mishandelt of verwaarloost, mogen kinderen die ouder niet zien. Als kinderen niet beide ouders kunnen zien, kan een vriend of familielid helpen de rol van een afwezige ouder te vervullen en een bron van veiligheid voor het kind zijn. Zuigelingen kunnen zich veilig hechten aan volwassenen die niet hun ouders zijn.

Werk samen om uw kind te helpen een veilige relatie met elke ouder te ontwikkelen. Als ouders samenwerken en conflicten tot een minimum beperken, is de kans groter dat hun kind een veilige gehechtheidsrelatie ontwikkelt met elke ouder. Zelfs baby’s en peuters worden beïnvloed door conflicten. Zij begrijpen niet waar conflicten over gaan, maar pikken wel negatieve emoties op. Baby’s en peuters zullen zich eerder bang en verward voelen als hun ouders ruzie maken waar zij bij zijn. Bespreek kwesties in plaats daarvan met de andere ouder van uw kind wanneer uw kind niet in de buurt is en de discussie niet kan horen.

Geef uw kind de tijd om te wennen aan nieuwe volwassenen. Zuigelingen en peuters hebben de neiging om bang of angstig te zijn rond mensen die ze niet goed kennen. Jonge kinderen leren volwassenen te vertrouwen als ze zien dat hun ouder zich warm en positief opstelt tegenover nieuwe mensen. Als een baby niet door iemand wil worden vastgehouden, forceer de kwestie dan niet. Wacht tot het kind zich op zijn gemak voelt en de persoon vertrouwt. Peuters voelen zich vaak meer op hun gemak als volwassenen op hun niveau gaan zitten, dus knielen of zitten als u met het kind praat, kan helpen. Help het ijs te breken door het kind een tijdje te zien spelen, en dan terloops mee te spelen of over het spel te praten.

Peuters (18 maanden tot 3 jaar)

Communicatie

Peuters kunnen taal gebruiken om gedachten en gevoelens uit te drukken. Hoewel peuters taal leren gebruiken, zijn er nog veel dingen die ze niet begrijpen. Bij een scheiding begrijpen ze dat één ouder niet thuis woont, maar ze begrijpen niet waarom. Ze begrijpen ook de tijd niet. Een peuter kan bijvoorbeeld vragen: “Wanneer komt papa?” en de ouder zegt dan: “Donderdag zie je papa.” Het kind kan dezelfde vraag twee uur later stellen omdat het niet begrijpt hoe lang het nog duurt tot donderdag. Peuters stellen vaak herhaaldelijk dezelfde vragen, wat voor ouders frustrerend kan zijn. U moet de vragen van uw peuter nog steeds beantwoorden, maar weet dat uw peuter het niet echt begrijpt, zelfs niet nadat u het hebt uitgelegd.

Probeer de wereld door de ogen van uw kind te zien. Stel je voor hoe het zou zijn om in een ander land te zijn waar je de taal niet spreekt en hoe moeilijk het zou zijn om mensen je gedachten en gevoelens te laten begrijpen. Een volwassene in de buurt hebben die hen goed kent, hun gedachten en gevoelens begrijpt en hen helpt die gedachten en gevoelens te uiten, maakt een groot verschil voor een peuter.

Dachten en gevoelens

Dreumesen hebben moeite om dingen vanuit het perspectief van een ander te zien, dus denken ze over dingen in relatie tot zichzelf. Als ouders scheiden, zijn peuters het meest bezorgd over hoe aan hun eigen behoeften zal worden voldaan. Peuters maken zich zorgen over wie hun eten klaarmaakt of hen ’s avonds instopt, of de ouder bij wie ze wonen ook weggaat en of hun ouders nog wel van hen houden.

Dreumesen worden zich meer bewust van de gevoelens van anderen en leren hun eigen gevoelens te uiten met woorden en door te spelen. Peuters kunnen agressiever of angstiger worden als hun ouders scheiden. Frequente emotionele verschuivingen komen vaak voor bij peuters; het ene moment spelen ze vrolijk en een paar minuten later zijn ze van streek. Het is moeilijk voor peuters om met sterke gevoelens zoals verdriet of boosheid om te gaan. Ze kunnen de afwezige ouder missen of boos zijn over de afwezigheid van die ouder. Peuters moeten weten dat het acceptabel is om deze gevoelens te hebben.

Moedig peuters en kleuters aan om gevoelens te uiten
Jongere kinderen uiten hun gevoelens vaak door te spelen of te knutselen, in plaats van erover te praten. U kunt uw kind voorzien van spelmateriaal dat hen kan helpen hun gevoelens te uiten. Voor peuters zijn er bijvoorbeeld speelgoed of klei, kunstvoorwerpen, poppen, poppenhuizen, knuffeldieren en verkleedkleren. Kijk hoe uw kinderen spelen en let op thema’s die verband kunnen houden met veranderingen in het gezin, zoals doen alsof ze een koffer pakken en weggaan. Vermijd het stellen van directe vragen over of het corrigeren van het spel of de tekeningen van uw kind. Kinderen zullen zich eerder openstellen als volwassenen naar hen kijken, dus wacht tot ze klaar zijn om te praten en maak indirecte opmerkingen, zoals “Ik vraag me af waarom je pop verdrietig is.”

Het lezen van korte, eenvoudige boekjes met uw oudere zuigeling of peuter kan hen helpen gevoelens te uiten en taal te leren. Boeken kunnen een goed uitgangspunt zijn om met jonge kinderen over hun gevoelens te praten. Begin bijvoorbeeld na het lezen van een boek met vragen of opmerkingen over het verhaal, zoals “Die baby-uiltjes zien er heel verdrietig uit. Waarom denk je dat ze zo verdrietig zijn?” Ga dan verder met vragen over de gevoelens van je kind, zoals “Waarom ben je verdrietig?” of “Ik wed dat ze denken dat hun mama niet meer terugkomt. Denk jij dat ook wel eens?” Boeken die gaan over gevoelens, gezinnen en scheiding zijn vooral nuttig voor deze leeftijdsgroep. Deze boeken worden aanbevolen voor baby’s en peuters:

• Mama houdt van haar konijntje
  Het verhaal van moederdieren, zoals konijnen, eenden en muizen, die onvoorwaardelijk van hun baby’s houden.
• Papa de hele dag lang
  Een troostend verhaal van geruststelling tussen een vadervarken en een biggetje als het biggetje leert uit te drukken hoeveel hij van zijn papa houdt.
• Ik hou de hele dag van je
  Dit opbeurende boek herinnert kinderen eraan dat de liefde van hun ouders de hele dag bij hen is, waar ze ook zijn.
• Als ik me verdrietig voel
  Dit verhaal helpt jonge kinderen hun stemmingen te begrijpen en hun emoties te uiten in moeilijke tijden.
• Babygezichtjes
  Dit boek helpt baby’s gezichtsuitdrukkingen te herkennen.
• Het gevoelensboek
  Dit boek bevat heldere, kleurrijke illustraties over verschillende soorten gevoelens die jonge kinderen uiten.

Gedrag

Dreumesen zijn onafhankelijker dan zuigelingen, en ze oefenen deze onafhankelijkheid uit door vaak “Nee” te zeggen op verzoeken van volwassenen of door grenzen op te zoeken. Het negatieve gedrag van peuters en hun gedragsveranderingen kunnen toenemen tijdens het scheidingsproces. Peuters hebben duidelijke, consequente regels nodig die op een liefdevolle manier worden gehandhaafd. Hoewel ze onafhankelijk lijken, hebben peuters voortdurend toezicht nodig om zich veilig te voelen.

Stress kan ertoe leiden dat baby’s en peuters hun gedrag veranderen, vaak op een negatieve manier. Houd een oogje op deze tekenen van stress bij uw kind:

• Meer huilen of driftbuien
• Verteringsstoornissen, zoals verlies van eetlust
• Veranderingen in het slaappatroon, zoals moeilijk in slaap komen of de hele nacht doorslapen of frequente nachtmerries
• Veranderingen in het gedrag, zoals zich stiller, kribbiger of meer teruggetrokken gedragen; meer schoppen, slaan of bijten; meer moeite om zich los te maken van de ouders; meer weigering om aanwijzingen op te volgen
• Babyachtig gedrag, zoals duimzuigen, verlies van controle over blaas of darmen, of eisen dat het gevoed wordt in plaats van zelf te eten – dit gedrag gaat meestal na verloop van tijd over
• Lichamelijke symptomen, zoals buikpijn of hoofdpijn

Dit gedrag kan normaal gedrag zijn voor peuters, dus let op gedrag dat ongebruikelijk is voor uw kind. Praat eerst met uw kinderarts als u tekenen van stress opmerkt. Als er geen lichamelijk probleem is, weet uw kinderarts misschien waar u terecht kunt voor meer informatie. Zie het gedeelte Aanvullende informatie aan het eind van deze gids voor informatie over waar u terecht kunt voor meer hulp.

Overgang tussen huishoudens

Kinderen reageren verschillend op overgangen. Sommigen passen zich gemakkelijk aan aan frequente overgangen tussen huishoudens, maar anderen hebben het moeilijker. Sommige baby’s en peuters raken van streek als ze van een ouder gescheiden worden, maar anderen kunnen er goed mee omgaan en hebben geen moeite met scheiding.

Veel jonge kinderen vertonen tekenen van stress als ze vaak van huis veranderen. Ze hebben kindvriendelijke huizen nodig en geruststelling van hun ouders voor en na de overgang, dus laat hen zien dat u hun verdriet begrijpt. Geef uw kind voldoende tijd om afscheid te nemen en op te warmen bij de andere ouder of verzorger, zodat ouder en kind zich kunnen aanpassen zonder dat ze zich opgejaagd of gehaast voelen. Geef uw kind ook zijn favoriete speelgoed of dekentje mee als het naar het huis van de andere ouder gaat. Geef jonge kinderen een foto van de andere ouder en laat ze met elkaar in contact blijven. Dit herinnert hen eraan dat de andere ouder er nog steeds is en nog steeds van hen houdt.

Houd consistente routines

Het hebben van routines – zoals consistente tijden voor maaltijden, dutjes, baden en slapen elke dag – helpt kinderen zich veilig te voelen. De wereld is een verwarrende plek voor baby’s en peuters, en consistente dagelijkse routines helpen hen te weten wat er gaat gebeuren. Probeer oude familierituelen voort te zetten, zoals naar het park gaan op zaterdagmiddag, en creëer nieuwe, vooral als een nieuwe volwassene een vast onderdeel van het gezinsleven wordt. Het starten van nieuwe rituelen die een nieuwe partner omvatten, helpt een sterk stiefgezin op te bouwen.

Communiceer met de andere ouder van uw kind

Sommige co-ouders houden dagelijks contact via telefoon, sms of e-mail, en anderen hebben minder frequent contact. Om een effectieve co-ouderschapsregeling te bevorderen, moeten ouders het eens worden over een methode die voor beiden werkt.

Sommige opvoedingskwesties vereisen communicatie en coördinatie tussen ouders als hun kinderen tijd verdelen tussen huishoudens. Bijvoorbeeld, borstvoeding vereist toegang tot het kind op bepaalde tijden. De zindelijkheidstraining verloopt vlotter als de ouders het eens zijn over het tijdstip en de manier van opvoeden. Bespreek grote veranderingen met de andere ouder, zoals het veranderen van dutjes of kinderopvangregelingen. Ouders hoeven de dingen niet op precies dezelfde manier te doen, maar het is gemakkelijker voor kinderen als de meeste routines in elk huis hetzelfde zijn.

Onderzoek toont aan dat kinderen minder verontrustende symptomen vertonen als ouders hun kind niet als hefboom gebruiken. Dreigementen of onderhandelen om je zin te krijgen of omdat je boos bent op de andere ouder kan een groter conflict veroorzaken en meer stress veroorzaken voor het kind. In plaats daarvan moeten co-ouders communicatie in het bijzijn van het kind vermijden. Praat met de andere ouder op een rustige en duidelijke manier, in plaats van in de verdediging te schieten. Luister geduldig wanneer u niet aan het woord bent om uw begrip en respect te tonen voor wat de andere ouder te zeggen heeft. Houd bovendien een positieve houding aan en concentreer u alleen op het onderwerp co-ouderschap.

Kinderen vertrouwen erop dat hun ouders stress voor hen afhandelen en dat ze samenwerken voor hun welzijn. Door dit te doen, zullen baby’s en peuters zich alleen maar beter aan de scheiding kunnen aanpassen.

Bepaal redelijke grenzen

Soms worden ouders, wanneer ze scheiden, meer of minder streng dan ze voorheen waren. Ouders kunnen strenger worden, veel regels stellen en onbuigzaam zijn omdat ze het gedrag van hun kind moeilijker in de hand kunnen houden. Andere ouders kunnen juist lakser worden en hun kind dingen laten doen die ze anders niet zouden doen, omdat ze zich schuldig voelen over de scheiding of te veel bezig zijn met hun eigen zorgen. Zij kunnen proberen de scheiding goed te maken door hun kind meer vrijheid te geven of door meer dingen voor hun kind te kopen.

Kinderen hebben er baat bij als hun ouders een evenwicht vinden tussen te streng zijn en te toegeeflijk zijn. Zuigelingen zijn nog te jong voor regels, dus ze moeten fysiek uit gevaarlijke situaties worden gehaald of worden afgeleid als ze iets doen wat niet mag. Peuters hebben duidelijke, eenvoudige regels nodig die consequent worden gehandhaafd op een rustige en positieve manier, zoals “Kleur op het papier, niet op de muur”. Peuters laten kiezen tussen twee opties helpt om een constante strijd te voorkomen. Ouders moeten peuters duidelijk maken wat er gebeurt als ze zich niet aan de regels houden.

Communiceer met andere verzorgers

Houd andere verzorgers – zoals familieleden, oppas en kinderopvang – op de hoogte van veranderingen in het gezin. Zij moeten weten wat er aan de hand is om het gedrag van het kind te begrijpen. Kinderen kunnen zich bijvoorbeeld anders gedragen na een bezoek aan de andere ouder of op de dag dat ze van het ene ouderlijk huis naar het andere gaan. Andere verzorgers kunnen gedragsveranderingen opmerken.

Voorzieners van kinderen kunnen een goede bron van steun en advies zijn over het ouderschap, maar vermijd dat u andere verzorgers in het midden plaatst van uw relatie met uw ex-echtgenoot.

Zorg voor uzelf

De zorg voor baby’s en peuters tijdens een echtscheiding kan zeer stressvol zijn en soms overweldigend voor ouders. Ouders kunnen slaap verliezen, vergeten te eten en depressief of vaak overstuur raken. Kinderen, vooral op zo’n jonge leeftijd, vertrouwen sterk op hun ouders om goede beslissingen te nemen. Om voor kinderen te zorgen, moeten ouders eerst voor zichzelf zorgen. Hier zijn enkele zelfzorgtips voor gescheiden of gescheiden ouders met een zuigeling of peuter:

• Geef voldoende slaap en beheer uw tijd; slaap wanneer het kind slaapt, vooral tijdens dutjes.
• Geef voldoende lichaamsbeweging en houd een gezond dieet.
• Geef aandacht aan persoonlijke hygiëne.
• Beoefen ontspanningstechnieken, zoals ademhalingsoefeningen en gaan liggen.
• Samenwerk regelmatig met de andere ouder.

Hongerig, boos, eenzaam of moe, of HALT, is een hulpmiddel dat helpt om ouders eraan te herinneren om geduldiger en gevoeliger te zijn bij de zorg voor hun kind. Deze gevoelens kunnen ouders en kinderen meer kans geven op slechte gedragsbeslissingen. U kunt sommige van deze problemen voorkomen door van tevoren op mogelijke problemen te anticiperen. Honger kan ertoe leiden dat ouders minder oplettend zijn of dat kinderen zich meer gaan gedragen, dus neem gezonde snacks en drankjes mee voor onderweg of om boodschappen te doen. Kinderen zullen af en toe boos worden, dus geef ze de tijd om met hun boosheid om te gaan. Help hen te begrijpen wat van hen wordt verwacht. Maak tijd vrij om een band met uw kind op te bouwen, bijvoorbeeld door hem voor te lezen voor het slapengaan. Een band scheppen helpt kinderen zich geliefd en veilig te voelen. Bedenk verder een passend slaapschema voor uw kind om ervoor te zorgen dat het voldoende slaap krijgt.

Conclusie

Een scheiding is verwarrend voor baby’s en peuters, die veranderingen in emoties en contact met elke ouder oppikken.

In het algemeen blijven beide ouders in het leven van het kind en is er frequent contact met elke ouder zonder lange scheidingen. Het belangrijkste wat u kunt doen, is uw kind blijven koesteren en structuur bieden.

Aanvullende informatie

• Center for Divorce Education
• Helpguide

• Clarke-Stewart, K.A., Vandell, D.L., McCartney, K., Owen, M.T., and Booth, C. 2000. Effecten van ouderlijke scheiding en echtscheiding op zeer jonge kinderen. Journal of Family Psychology, 14, 304-326.
• Cummings, E.M., and Davies, P. 1994. Kinderen en echtelijke conflicten: The impact of family dispute and resolution. New York: Guilford Press.
• Emery. R.E. 1999. Marriage, divorce, and children’s adjustment (2nd ed.). Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.
• Kushner, M.A. 2009. A review of the empirical literature about child development and adjustment postseparation. Journal of Divorce & Remarriage, 50, 496-516.
• Lieberman, A. 1993. The emotional life of the toddler. New York: The Free Press.
• Neuman, M.G. 1998. Uw kinderen helpen om te gaan met echtscheiding op de Zandkastelenmanier. New York: Times Books.
• Parenting apart: Effectief co-ouderschap. 2011. Informeel gepubliceerd manuscript, Family and Consumer Sciences, University of Tennessee Extension and Tennessee State Cooperative Extension Service.
• Pett, M.A., Wampold, B.E., Turner, C.W., and Vaughan-Cole, B. 1999. Paths of influence of divorce on preschool children’s psychosocial adjustment. Journal of Family Psychology, 13, 145-164.
• Sanders, J.D. 2007. Leeftijdsadequate ouderschapsplannen: Het gebruik van informatie over de ontwikkeling van kinderen. American Journal of Family Law, 21, 67-74.