door Alan D. Wolfelt, Ph.D.
De dood van een geliefde verandert ons leven voorgoed. En de overgang van “ervoor” naar “erna” is bijna altijd een lange, pijnlijke reis. Uit mijn eigen ervaringen met verlies en die van de duizenden rouwenden met wie ik in de loop der jaren heb gewerkt, heb ik geleerd dat we, als we willen genezen, de buitenste randen van ons verdriet niet kunnen omzeilen. In plaats daarvan moeten we er helemaal doorheen reizen, soms meanderend langs de zijwegen, soms direct ploeterend in het rauwe centrum.
Ik heb ook geleerd dat de reis rouwverwerking vereist. Er is een belangrijk verschil, ziet u. Rouw is wat je van binnen denkt en voelt nadat iemand van wie je houdt is overleden. Rouwen is de uiterlijke expressie van die gedachten en gevoelens. Rouwen is een actieve deelnemer zijn in ons rouwproces. We rouwen allemaal als iemand van wie we houden sterft, maar als we willen genezen, moeten we ook rouwen.
Er zijn zes “opbrengsttekens” die je waarschijnlijk zult tegenkomen op je reis door rouw – wat ik de “verzoeningsbehoeften van rouw” noem. Want hoewel jouw rouwreis een intens persoonlijke, unieke ervaring zal zijn, moeten alle rouwenden toegeven aan deze reeks menselijke basisbehoeften als ze willen genezen.
Nood 1: Het erkennen van de realiteit van het overlijden
Deze eerste behoefte van rouw omvat het voorzichtig confronteren met de realiteit dat iemand waar je om geeft nooit meer fysiek terug zal komen in je leven.
Of het overlijden nu plotseling kwam of verwacht werd, het erkennen van de volledige realiteit van het verlies kan in de loop van weken en maanden plaatsvinden. Om te overleven, probeert u soms de realiteit van het overlijden weg te duwen. U kunt ontdekken dat u de gebeurtenissen rond het overlijden opnieuw afspeelt en geconfronteerd wordt met herinneringen, zowel goede als slechte. Dit naspelen is een vitaal onderdeel van deze behoefte aan rouw. Het is alsof elke keer dat u het vertelt, de gebeurtenis een beetje echter wordt.
Bedenk dat deze eerste rouwbehoefte, net als de andere vijf die volgen, maandenlang met tussenpozen uw aandacht kan vragen. Wees geduldig en medelevend met jezelf terwijl je aan elk van hen werkt.
Behoefte 2: De pijn van het verlies omarmen
Deze rouwbehoefte vereist dat we de pijn van ons verlies omarmen – iets wat we van nature niet willen doen. Het is gemakkelijker om de pijn van verdriet te vermijden, te onderdrukken of te ontkennen dan het onder ogen te zien, maar juist door onze pijn onder ogen te zien, leren we ons ermee te verzoenen.
Je zult waarschijnlijk ontdekken dat je jezelf moet “doseren” in het omarmen van je pijn. Met andere woorden, u kunt uzelf niet (en moet dat ook niet proberen) overladen met de pijn in één keer. Soms moet je jezelf afleiden van de pijn van de dood, terwijl je op andere momenten een veilige plek moet creëren om ernaar toe te bewegen.
Ongelukkigerwijs heeft onze cultuur de neiging om het ontkennen van pijn aan te moedigen. Als je openlijk uiting geeft aan je gevoelens van verdriet, kunnen slecht geïnformeerde vrienden je adviseren om “door te gaan” of “de moed erin te houden”. Als je aan de andere kant “sterk” en “in controle” blijft, kun je worden gefeliciteerd met het feit dat je “goed met je verdriet omgaat”. Goed omgaan met je verdriet betekent eigenlijk dat je je pijn goed leert kennen.
Noodzaak 3: de persoon die is overleden herinneren
Heb je een soort relatie met iemand als hij of zij is overleden? Natuurlijk. Je hebt een herinneringsrelatie. Dierbare herinneringen, dromen die de betekenis van de relatie weerspiegelen en voorwerpen die u verbinden met de persoon die is overleden (zoals foto’s, souvenirs enz.) zijn voorbeelden van enkele dingen die getuigen van een andere vorm van een voortgezette relatie. Deze behoefte aan rouw houdt in dat je jezelf toestaat en aanmoedigt om deze relatie voort te zetten.
Maar sommige mensen kunnen proberen om je herinneringen weg te nemen. In een poging om behulpzaam te zijn, moedigen ze je aan om alle foto’s van de persoon die is overleden weg te halen. Ze zeggen dat je je bezig moet houden of zelfs uit je huis moet verhuizen. Maar in mijn ervaring maakt het herinneren van het verleden het hopen op de toekomst mogelijk. Je toekomst zal alleen openstaan voor nieuwe ervaringen in de mate waarin je het verleden omarmt.
Noodzaak 4: Een nieuwe zelfidentiteit ontwikkelen
Een deel van je zelfidentiteit komt voort uit de relaties die je met andere mensen hebt. Wanneer iemand met wie u een relatie hebt, overlijdt, verandert uw zelfidentiteit, of de manier waarop u uzelf ziet, op natuurlijke wijze.
U bent misschien van “echtgenote” of “echtgenoot” veranderd in een “weduwe” of “weduwnaar”. U bent misschien van een “ouder” naar een “beroofde ouder” gegaan. De manier waarop u uzelf definieert en de manier waarop de maatschappij u definieert, is veranderd.
Een overlijden vereist vaak dat u nieuwe rollen op u neemt die door de persoon die overleed waren vervuld. Iemand moet immers nog steeds het vuilnis buitenzetten; iemand moet nog steeds de boodschappen doen. Telkens als je iets doet wat vroeger door de overledene werd gedaan, word je geconfronteerd met je veranderde identiteit. Dit kan erg zwaar zijn en u kunt zich erg leeggezogen voelen.
U kunt zich af en toe kinderlijk voelen terwijl u worstelt met uw veranderende identiteit. U kunt een tijdelijk verhoogde afhankelijkheid van anderen voelen, evenals gevoelens van hulpeloosheid, frustratie, ontoereikendheid en angst.
Veel mensen ontdekken dat als ze aan deze behoefte werken, ze uiteindelijk enkele positieve aspecten van hun veranderde zelfidentiteit ontdekken. Je kunt bijvoorbeeld een hernieuwd vertrouwen in jezelf ontwikkelen. Je kunt een meer zorgzaam, vriendelijk en gevoelig deel van jezelf ontwikkelen. U kunt een assertief deel van uw identiteit ontwikkelen dat u in staat stelt door te gaan met leven, ook al blijft u een gevoel van verlies houden.
Nood 5: Zoeken naar betekenis
Wanneer iemand van wie u houdt sterft, stelt u zich natuurlijk vragen over de betekenis en het doel van het leven. U zult waarschijnlijk uw levensfilosofie in twijfel trekken en religieuze en spirituele waarden onderzoeken terwijl u aan deze behoefte werkt. U kunt ontdekken dat u op zoek bent naar de zin van uw verdere leven terwijl u zich afvraagt “Hoe?” en “Waarom?”
“Hoe kon God dit laten gebeuren?” “Waarom gebeurde dit nu, op deze manier?” De dood herinnert je aan je gebrek aan controle. Het kan je een machteloos gevoel geven.
De persoon die stierf was een deel van jou. Deze dood betekent dat je rouwt om een verlies, niet alleen buiten jezelf, maar ook binnenin jezelf. Soms kan een overweldigend verdriet en eenzaamheid uw constante metgezellen zijn. Je kunt het gevoel hebben dat toen deze persoon stierf, een deel van jou met hem of haar stierf. En nu wordt u geconfronteerd met de vraag of het zin heeft door te gaan met uw leven, ook al voelt u zich vaak zo leeg.
Deze dood roept u ook op uw eigen spiritualiteit onder ogen te zien. U kunt twijfelen aan uw geloof en spirituele conflicten en vragen hebben die door uw hoofd en hart razen. Dit is normaal en maakt deel uit van uw reis naar een hernieuwd leven.
Noodzaak 6: voortdurende steun van anderen ontvangen
De kwaliteit en kwantiteit van de begripvolle steun die u tijdens uw rouwproces krijgt, zullen een grote invloed hebben op uw vermogen om te genezen. U kunt – en moet – dit niet alleen proberen te doen. Een beroep doen op de ervaringen en aanmoedigingen van vrienden, mede rouwenden of professionele hulpverleners is geen zwakte maar een gezonde menselijke behoefte. En omdat rouwen een proces is dat zich in de loop van de tijd voltrekt, moet deze steun maanden en zelfs jaren na het overlijden van iemand in je leven beschikbaar zijn.
Helaas, omdat onze maatschappij zoveel waarde hecht aan het vermogen om “door te gaan”, “de moed erin te houden” en “bezig te blijven”, worden veel rouwenden kort na de gebeurtenis van het overlijden in de steek gelaten. “Het is over en uit” en “Het is tijd om verder te gaan met je leven” zijn het soort boodschappen aan het adres van rouwenden die nog steeds overheersen. Het is duidelijk dat deze boodschappen u aanmoedigen om uw verdriet te ontkennen of te onderdrukken in plaats van het te uiten.
Om echt behulpzaam te zijn, moeten de mensen in uw steunsysteem de impact waarderen die deze dood op u heeft gehad. Zij moeten begrijpen dat u, om te kunnen genezen, nog lang na het overlijden moet kunnen rouwen, zelfs aangemoedigd moet worden om te rouwen. En ze moeten u aanmoedigen om rouw niet te zien als een vijand die overwonnen moet worden, maar als een noodzaak die ervaren moet worden als gevolg van het feit dat u hebt liefgehad.
Rouw verwerken
U hebt misschien gehoord – en misschien gelooft u zelfs – dat het einde van uw rouwreis zal komen wanneer u uw verdriet hebt opgelost of ervan bent hersteld. Maar je reis zal nooit eindigen. Mensen komen niet “over” verdriet heen.
Vergeving is een term die ik meer geschikt vind voor wat er gebeurt als de rouwende werkt aan het integreren van de nieuwe realiteit van het verdergaan in het leven zonder de fysieke aanwezigheid van de persoon die is overleden. Met verzoening komt een hernieuwd gevoel van energie en vertrouwen, een vermogen om de realiteit van de dood volledig te erkennen en een vermogen om opnieuw betrokken te raken bij de activiteiten van het leven.
In verzoening geeft de scherpe, altijd aanwezige pijn van verdriet aanleiding tot een hernieuwd gevoel van betekenis en doel. Uw gevoel van verlies zal niet geheel verdwijnen, maar het zal verzachten, en de intense pijnen van verdriet zullen minder frequent worden. Hoop op een verder leven zal ontstaan als je in staat bent om toezeggingen te doen voor de toekomst, in het besef dat de persoon die is overleden nooit zal worden vergeten, maar wetende dat je leven verder kan en zal gaan.