Sfeer is belangrijk. Mensen betalen een meerprijs om in een restaurant met een bepaalde sfeer te eten of kopen een huis in een omgeving die een bepaald gevoel ondersteunt.
Op dezelfde manier zal je lezer zich niet elk woord herinneren dat je hebt geschreven, maar als je het verhaal van sfeer voorziet, zullen ze zich herinneren hoe het verhaal hen deed voelen.
Maar hoe kun je sfeer in je verhaal verweven zonder dat het geforceerd aanvoelt? Waarom laat de sfeer van je verhaal een blijvende indruk achter op je lezers, en hoe kun je dit gevoel versterken?
Er zijn een heleboel elementen van fictie die de sfeer van je verhaal beïnvloeden, die allemaal in dit bericht worden behandeld.
Sfeer Literaire definitie
Sfeer, stemming en setting zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, waardoor het moeilijk is ze uit elkaar te houden en elk als een afzonderlijke entiteit te behandelen. Hier is hoe ik denk over het verschil:
- Mood is de beoogde emotie-hoe je wilt dat de lezer zich voelt.
- Atmosfeer is de omgeving die die emotie oproept en ondersteunt door middel van taal, beeldspraak, en specifieke details.
- Setting omvat zowel stemming en sfeer, evenals het verstrekken van de bredere kader van de geografie, tijd periode, historische achtergrond, cultuur, enz.
Al deze drie elementen maken een verschil op het type emotie dat een lezer voelt, wat betekent dat de sfeer van je verhaal ook verandert.
De kracht van sfeer
Welke versie van deze scène is suggestiever, meeslepender en prettiger om te lezen?
Hier is versie één:
Amanda liep de voordeur van het ziekenhuis uit en ging op een bankje zitten. Ze was overstuur omdat haar dochter Sarah een auto-ongeluk had gehad en nu hersendood was.
En hier is versie twee:
Amanda bewoog alsof ze in trance was. Haar voeten voelden los, gevoelloos, toen ze haar over de glanzende tegels van de ziekenhuisvloer voerden en haar op een koude, ijzeren bank bij de ingang lieten belanden. Misselijkheid steeg op, verstopte haar keel met een zure, pijnlijke brok, en ze boog zich voorover, haar hoofd tussen haar knieën drukkend. Ze probeerde haar geest leeg te maken, maar het beeld van Sarah, met al die buisjes en verbanden, weigerde te verdwijnen.
Een onzorgvuldig moment achter het stuur, een paar seconden van onoplettendheid, en haar kleine meisje was verdwenen. Alles wat overbleef was een lege bolster, bestuurd door machines en monitoren.
Elke versie leverde in principe dezelfde informatie, maar de sfeer tussen de twee kon niet meer verschillend zijn.
Standpunt creëert sfeer
Om effectief te zijn, wordt een verhaal niet intraveneus aan de lezer geleverd of chirurgisch geïmplanteerd.
Elk woord van een verhaal moet tot de lezer komen via het gezichtspuntpersonage, doorgegeven door de zintuiglijke input, meningen, emoties en gedachten van dat personage. De manier om sfeer te creëren en je lezer diep in het verhaal te trekken is door hem stevig in het hoofd van het personage te verankeren.
Jouw personages bewonen een wereld, en ze bestaan daar met een reden. Zorg ervoor dat de dialoog en het verhaal hun doelen weerspiegelen, en zorg ervoor dat die doelen vaak met elkaar in conflict zijn.
Wanneer ik een scène schrijf, heb ik het doel of de bedoeling van de scène in gedachten. Ik “kruip in mijn rol,” dan leef ik de scène – ik zie, hoor, voel, ruik, proef, denk en denk na over wat er gebeurt, laat het zich in mijn hoofd afspelen, en schrijf het zo authentiek mogelijk op.
Genre Vormt Sfeer
Zoals altijd heeft het soort verhaal dat je vertelt een enorme invloed op de manier waarop je het vertelt, inclusief het soort sfeer dat je voor je lezers wilt neerzetten.
Zo schrijf je bijvoorbeeld een scène waarin een man en een vrouw hun kamp opslaan voordat de schemering invalt. De sfeer die je creëert zal enorm verschillen, afhankelijk van het genre. Zie je hoe hetzelfde scenario anders zal aanvoelen in romantiek, suspense, fantasy, sciencefiction, western, horror?
Sfeervoorbeelden in 11 genres
Toen ik voor ons plaatselijke bibliotheeksysteem werkte, leerde ik hoe cruciaal toon en sfeer zijn voor de tevredenheid van lezers. Lezers hunkeren naar bepaalde sferen per genre, dus het is belangrijk om te leveren wat ze zoeken. Hier is een voorproefje van enkele van de “smaken” lezers hunkeren met voorbeelden getrokken uit meesterlijke werken van literatuur.
Avontuur
Lezers willen voelen heldhaftig, doelgericht, en gedurfd. De sfeer zal er een zijn van gevaar en risico, van op een zoektocht zijn, en kan een gevoel van “vreemdheid” bevatten die het gevaar benadrukt omdat deze verhalen zich meestal buiten de gewone wereld van het personage afspelen.
Hier is een stukje sfeer uit Jon Cleary’s roman High Road to China.
Op 12.000 voet kwamen ze op gelijke hoogte, zaten als adelaars in de glanzende galerijen van de lucht. De lucht was hier veel koeler en Kern was blij met zijn vliegpak. Hij voelde de vermoeidheid van zich afglijden met het zweet dat hem op de grond had overspoeld. Maar het was meer dan alleen de lucht die hem verkwikte. Op andere ochtenden had hij zich ook zo gevoeld, maar nu was het gevoel verhevigd, er zat bijna een seksuele kant aan.
Cleary gebruikte details als de stralende galerijen van de lucht, de vermoeidheid die van hem afgleed met het zweet, en een bijna seksuele spanning om een sfeer van verovering en avontuur over te brengen.
Fantasy
Lezers willen zich betoverd, geïnspireerd en dapper voelen. De sfeer is mythisch, magisch en levensbevestigend en deze verhalen hebben vaak een episch, goed tegen kwaad gevoel en spelen zich af in een andere wereld of een aarde anders dan die wij gewone wezens bewonen.
Ik trok een klein voorbeeld uit Harry Potter en De Halfbloed Prins, door J.K. Rowling.
Harry was er zeker van dat Perkamentus zou weigeren, dat hij Riddle zou vertellen dat er genoeg tijd zou zijn voor praktische demonstraties op Zweinstein, dat ze zich op dit moment in een gebouw vol Dreuzels bevonden en dus voorzichtig moesten zijn. Tot zijn grote verbazing haalde Perkamentus echter zijn toverstok uit een binnenzak van zijn colbert, richtte die op de armoedige kleerkast in de hoek en gaf de toverstok een nonchalante zwaai. De kleerkast vloog in brand.
De naam Perkamentus alleen al roept een fantastisch gevoel op, samen met de verwijzingen naar Zweinstein en Dreuzels. Zelfs als je nog nooit van Harry Potter hebt gehoord, roepen deze termen het beeld op van iets mystieks. Het toverstokje, de vluchtige beweging en de uitbarsting van vlammen bevestigen en versterken dat gevoel.
Historische fictie
Lezers willen het gevoel hebben dat ze pijnloos iets leren over de geschiedenis, dat ze een moment uit het verleden meemaken.
Deze verhalen nemen de lezer mee terug in de tijd en moeten dat op overtuigende wijze doen, met nauwkeurige details en reconstructie van gebeurtenissen. De sfeer varieert sterk, afhankelijk van het onderwerp, en kan variëren van een romantische kijk op de periode tot een meedogenloze stoïcijnse.
Hier volgt een voorbeeld uit Jeffery Deaver’s roman over Berlijn in 1936, Garden of Beasts.
Een andere man zat in een sierlijke stoel, nippend aan de koffie, zijn benen gekruist als die van een vrouw: de knotsvoetse vogelverschrikker Paul Joseph Goebbels, de minister van staatspropaganda. Ernst twijfelde niet aan zijn kundigheid; hij was grotendeels verantwoordelijk voor de vroege, vitale aanwezigheid van de partij in Berlijn en Pruisen. Toch verachtte Ernst de man, die maar niet kon ophouden met zijn aanbiddende ogen naar de Leider te staren en zelfvoldaan het ene moment verdachtmakende roddels over prominente Joden en Soci’s te verspreiden en het volgende moment de namen van beroemde Duitse acteurs en actrices uit de UFA Studios te noemen.
De lezer wordt meegezogen in de historische scène, leert feitelijke details terwijl hij de smaak van het moment in zich opneemt door de details die Deaver koos om op te nemen: vogelverschrikker met knotsvoeten, aanbiddende ogen, namen noemen en vernietigende roddels.
Horror
Lezers willen een rilling voelen, een gevoel van dreiging en bovennatuurlijke terreur. Sfeer is de sleutel, en moet het verhaal doordringen met een gevoel van voorgevoel en onbehagen als lezers wachten op het onverwachte. Creëer het onheilspellende en macabere voor de lezer, met een cruciaal verrassingselement en soms een onopgelost einde als de gruwel voortleeft.
Ik gebruik een kort voorbeeld uit het verhaal “The Faceless Thing” van Edward D. Hoch.”
Het was hier broeierig, broeierig en heet van het zweet van de aarde. Hij deed met trillende handen de zaklamp aan en volgde de smalle straal met zijn ogen. De plek was bijna een kamer in de zijkant van de heuvel, een kamer misschien zeven voet hoog, met een vloer van modder en slib die bijna leek te borrelen terwijl hij toekeek.
Het lezen van deze beschrijving, heet en stomend van het zweet van de aarde, een kleine kamer begraven in de heuvel, geeft het gevoel alsof we worden opgeslokt door een kwaadaardig aards monster, en de vloer van modder en slib borrelt in onze gedachten terwijl we wachten op iets gruwelijks dat eruit te voorschijn komt.
Literaire Fictie
Lezers willen de vreugde van de taal voelen, dat ze zichzelf uitdagen om na te denken en diepzinnige concepten in zich op te nemen door middel van symboliek en prachtige beeldspraak.
De toon is meestal provocerend en de kwesties ernstiger, vaak met grimmige en harde achtergronden die voor een donkere sfeer kunnen zorgen, hoewel er ook verschillende soorten humor in het spel kunnen komen.
Ik heb een alinea uit Harlan Ellisons verhaal “The Whimper of Whipped Dogs” als voorbeeld genomen.
Ze werd telkens weer naar het raam getrokken, om naar de binnenplaats en de straat te staren. Ze probeerde over het sombere beton van Manhattan heen het uitzicht te schilderen dat ze had vanuit haar raam in het Swann House in Bennington: de kleine binnenplaats en een andere witte slaapzaal, de fantastische appelbomen, en vanuit het andere raam de glooiende heuvels en het prachtige landschap van Vermont; haar geheugen schommelde door de wisseling van de seizoenen. Maar altijd was er beton en de door regen gladde straten; de regen op het trottoir was zwart en glanzend als bloed.
De somberheid komt door en geeft een hopeloos gevoel, de beeldspraak is levendig. Er zit diepte en betekenis in de sfeer.
Mysterie
Lezers willen zich intellectueel uitgedaagd voelen en de voldoening van het zien van gerechtigheid. Hoewel het mysteriegenre evolueert en steeds moeilijker te definiëren is, is er altijd een of andere puzzel die moet worden onderzocht. De sfeer is er dus een van verwachting, geheimzinnigheid en nieuwsgierigheid, soms vol gevaar.
Hier volgt een voorbeeld uit Straight van een van mijn favoriete mysterieschrijvers aller tijden, Dick Francis.
Tijdens de avond slaagde ik er niet in zowel de groene stenen doos te openen als de snufjes te begrijpen. Door het doosje te schudden kreeg ik geen indruk van de inhoud en ik veronderstelde dat het best leeg kon zijn. Een sigarettendoos, dacht ik, hoewel ik me niet kon herinneren Greville ooit te hebben zien roken. Misschien een doos om twee pakjes kaarten in te bewaren. Misschien een doosje voor juwelen. Het kleine sleutelgat bleef ondoordringbaar voor nagelscharen, koffersleutels en een stukje draad, en uiteindelijk gaf ik me over en legde het opzij.
Francis creëert hier een ongebreidelde nieuwsgierigheid als lezer en personage samen proberen het mysterieuze doosje te openen en de betekenis ervan te raden.
Suspense
Lezers willen die heerlijke sensatie van onzekerheid en spanning voelen, niet wetend wie ze kunnen vertrouwen of waar ze terecht kunnen. Alles is niet wat het lijkt, iets sinister stirs onder de oppervlakte, en de sfeer heeft een nachtmerrie-achtige kwaliteit. Gevaar dreigt, waanzin ligt op de loer, en er is vaak een langzame brand van angst die zich opbouwt naar een beklemmende climax.
Het is van cruciaal belang de juiste sfeer te treffen, dus wendde ik me tot een van de meesters, Mary Stewart, voor een voorbeeld uit haar roman This Rough Magic.
Een rimpeling wiegde me en deed me bijna omslaan. Terwijl ik spartelde en probeerde mezelf recht te zetten, kwam er nog een, een golfslag als van een kleine boot die voorbij voer en mij in zijn kielzog meesleepte. Maar ik had geen roeispanen of motor gehoord; ik kon nu niets anders horen dan het geklots van de uitgeputte rimpelingen tegen de rots. Ik stapte op het water en keek verbaasd en een beetje gealarmeerd om me heen. Niets. De zee glinsterde, leeg en kalm, naar het turkoois en blauw van de horizon. Ik voelde met mijn voeten naar beneden en merkte dat ik iets verder van de kust was afgedreven en met de toppen van mijn tenen nauwelijks de bodem kon raken. Ik keerde terug naar het ondiepe water.
De atmosfeer schreeuwt van dreiging. Er gebeurt iets, iets verontrustends en ongezien, en we zijn niet meer op onze plaats, overgeleverd aan de genade van de golven. Stewart gebruikt woorden als kreupel, gewiegd, gegeseld, uitgeput, afgedreven om een gevoel van onzekerheid en kwetsbaarheid te creëren.
Romance
Lezers willen een vonk voelen, de spanning en teleurstellingen van een romantisch streven en de uiteindelijke voldoening van een happy end. Het is moeilijk om een algemene sfeer aan te geven voor zo’n groot en divers genre, maar anticipatie is een noodzakelijk ingrediënt voor de juiste sfeer – een verlangende honger en een brandend verlangen naar voltooiing.
Hier volgt een voorbeeld uit de roman The Notebook van Nicholas Sparks.
De woorden werden met zo’n oprechtheid uitgesproken dat ze wist dat hij het niet alleen maar zei om aardig te zijn. Hij geloofde echt in haar kunnen, en om de een of andere reden betekende dat meer voor haar dan ze had verwacht. Maar toen gebeurde er iets anders, iets nog krachtigers. Waarom het gebeurde, wist ze niet, maar dit was het moment waarop de kloof zich voor Allie begon te sluiten, de kloof die ze in haar leven had opgeworpen om de pijn van het plezier te scheiden. En ze vermoedde toen, misschien niet bewust, dat er meer aan de hand was dan zelfs zij wilde toegeven.
Het emotionele verlangen om je met een ander te verbinden is hier aanwezig, het verlangen om de muur af te breken en iemand met het diepste van je ziel te vertrouwen. Dat is de sfeer van echte romantiek.
Science Fiction
Lezers willen zich onverschrokken voelen, pionierend, alsof ze de grens van bekend terrein verleggen en zich in vreemde, nieuwe werelden begeven. Specifieke details zijn allemaal over de kaart met deze, maar de sfeer is meestal verkennend, vragend en sonderend, een ontdekkingsreis in zekere zin, gevuld met het raadselachtige en buitenaardse.
Ik heb een voorbeeld uit een van mijn favoriete Ray Bradbury korte verhalen, “The Veldt.”
Ze stonden op de rieten vloer van de kinderkamer. Hij was drie meter lang, twee meter breed en drie meter hoog. Hij had de helft gekost van wat de rest van het huis kostte. “Maar niets is te goed voor onze kinderen,” had George gezegd. De kinderkamer was stil. Het was leeg als een open plek in de jungle op een hete middag. De muren waren leeg en tweedimensionaal. Terwijl George en Lydia Hadley in het midden van de kamer stonden, begonnen de muren te ruisen en te verdwijnen in kristalheldere verte, zo leek het, en plotseling verscheen er een Afrikaans veld, in drie dimensies, aan alle kanten, in kleur weergegeven tot op de laatste kiezelsteen en strohalm. Het plafond boven hen werd een diepe hemel met een hete gele zon. George Hadley voelde het zweet op zijn voorhoofd komen.
Het vertrouwde, een kinderkamer, wordt iets nieuws om te ontdekken – een Afrikaans veldt. De gecreëerde sfeer is zowel intrigerend als subtiel bedreigend, trekt de lezer een vreemde ruimte in en laat de nieuwsgierigheid de vrije loop.
Thrillers
Lezers willen zich – vanzelfsprekend – geprikkeld voelen. Ze willen een adrenalinestoot, om intrige, gevaar, en angst te ervaren. De thrillers zijn hectisch en grootser dan het leven, en bieden een sfeer van grootschalig gevaar. Met elementen uit de genres Avontuur, Suspense en Horror is de toon van een thriller er een van wanhoop en voortdurende beweging.
Ik gebruik een fragment uit J.M. Dillards bewerking van The Fugitive als voorbeeld.
Op verbazingwekkende wijze vertraagde de voorwaartse snelheid van de trein, maar stopte niet. Kimble hoorde het eerder dan dat hij het zag, net zoals hij de sidderende explosie hoorde die trilde in de grond onder zijn geketende voeten. Bij de zachte, ademende, onheilspellende whoosh, wierp hij een blik over zijn schouder en zag vlammen langs de zijkanten van de trein stromen. Gloeiend rood-oranje tegen de achtergrond van de nacht, verlichtte het vuur de spoorwegovergang als daglicht, en onthulde de gewonde bewaker die veilig op de tegenoverliggende oever lag. Dit alles zag Kimble in een milliseconde, en terwijl hij bleef kijken, nooit vertragend, was er een ander trommelvliesverpletterend gekrijs van metaal op metaal toen de vlammende locomotief van de sporen afweek – weg van de bewaker, rechtstreeks in de richting van Kimble.
De sfeer is er een van constant gevaar en aanvallen in meerdere richtingen, zodat lezer en personages nauwelijks in staat zijn om een zekere, ultieme ramp voor te blijven. Snel en spannend.
Westerns
Lezers willen zich moreel voelen, alsof ze opkomen voor gerechtigheid en fatsoen. De sfeer van een western wekt een soort van ruige ridderlijkheid en eer tegen een harde achtergrond. Actie, avontuur en listige strategie doemen op, maar gerechtigheid staat voorop, en lijden en opoffering zijn een integraal onderdeel van het decor.
Hier volgt een voorbeeld uit Larry McMurtry’s Dead Man’s Walk.
Bigfoot Wallace zat gehurkt bij het vuur – hij had net een kop koffie voor zichzelf ingeschonken. Het was koffie van kuikentjes, maar hij was tenminste zwart. Bigfoot schonk geen enkele aandacht aan de schildpad. Matty Roberts was in zijn ogen altijd al een beetje excentriek geweest. Als zij met schildpadden wilde gooien, was dat haar zaak. Hijzelf hield zich bezig met dringender zaken, waaronder de identiteit van de drie krijgers die de Mexicaan hadden doodgemarteld.
Geruchte omstandigheden en rechtvaardigheid – die komen zelfs in dit korte fragment al in de sfeer naar voren.
Voldoende smaakpapillen maakt een onderhoudende lezer
Wat ik hierboven heb gegeven is slechts een kleine greep uit de atmosferische mogelijkheden, maar laat me benadrukken hoe belangrijk de juiste smaak is voor de lezer.
Bepaal de sfeer die je wilt creëren – het soort emotionele ervaring waar je lezer naar verlangt – en breng die via de zintuigen, emoties en meningen van je POV personage.
Door dit te doen, help je je lezer te genieten van het soort leeservaring waar ze naar verlangden toen ze je boek oppakten, en dat is een deal waar jullie allebei blij mee kunnen zijn.
Honger je naar een bepaalde sfeervolle smaak in de boeken die je leest? Vertel ons erover in de comments.
PRAKTIJK
Laten we een scène met sfeer doordrenken! Kies een van de scenario’s hieronder en laat de sfeer tot leven komen zoals ik in het ziekenhuisvoorbeeld hierboven heb gedaan. Gebruik veel zintuiglijke details, en vergeet niet de mening en emotie van het personage te verwoorden.
- Jim liep de 10K race. Het was zijn eerste wedstrijd sinds zijn openhartoperatie en hij was blij dat hij weer kon hardlopen.
- Mary Beth reed over de snelweg. Ze was te onrustig en te overstuur om te stoppen sinds haar man van achtentwintig jaar haar vertelde dat hij wilde scheiden.
- De storm blies stortvloeden water in Brandon’s boot, waardoor deze overspoeld werd. Brandon was geschokt toen hij besefte dat de boot aan het zinken was, zes mijl uit de kust.
Laat de sfeer doorschijnen! Schrijf gedurende vijftien minuten. Als je klaar bent, plaats je werk dan in de comments, en geef ook feedback aan je medeschrijvers.
