- Er bestaan nog maar een paar eeuwenoude Griekse tempels. Welke zijn de beste?
- Tempel van Hephaistos in Athene
- Temple of Apollo at Didyma
- Temple of Apollo at Delphi
- Temple of Apollo at Bassae
- Temple of Poseidon at Sounion
- Temple of Apollo at Cumae
- Tempel van Hera in Selinunte
- Tempel van Aphaia in Aegina
- Tempel te Segesta
- De tempel van Athena Parthenos in Athene
- Temple of Poseidon at Paestum
- Agrigento, Vallei van de Tempels
Er bestaan nog maar een paar eeuwenoude Griekse tempels. Welke zijn de beste?
De Grieken stichtten kolonies op grote schaal, van Istanboel tot Marseille en Alexandrië. En verspreid over het hele Middellandse-Zeegebied vind je overblijfselen van Griekse tempels (de (onvolledige) lijst van Wikipedia vermeldt er 43; het zou een goed project zijn als mensen die lijst zouden aanvullen). Maar welke – vanwege hun behoud, hun omgeving of hun architectonische waarde – zijn de beste om te bezoeken? Wij hebben de Middellandse Zee doorkruist op zoek naar de beste, en delen onze lijst graag met u.
Tempel van Hephaistos in Athene
Overschaduwd door de spectaculairdere Akropolis in Athene, wordt het Hephaestion ondergewaardeerd. Het is een van de best bewaarde Griekse tempels (kijk eens naar dat plafond!) en een must voor elke bezoeker aan Athene. Gelegen in een aangenaam, zij het ietwat saai park – het is gemakkelijk om je hier los te voelen van de stedelijke structuur van Athene – is het niet moeilijk om een schaduwrijk plekje te vinden om het spel van licht op de ontelbare gebeeldhouwde oppervlakken van de tempel te bekijken. Lange tijd bekend als het Theseum en een favoriet van 19e eeuwse kunstenaars, is het een must-see voor liefhebbers van oude architectuur.
Temple of Apollo at Didyma
Op school hoor je over Dorische, Ionische en Corinthische zuilen, maar bijna alle best bewaarde Griekse tempels zijn Dorisch. In Didyma (Didim, in het zuidwesten van Turkije) krijg je de beste kans om de Ionische zuilen te bewonderen: de tempel van Apollo Didymaios. Wees voorbereid om onder de indruk te zijn: het platform van de tempel is bijna 400 voet lang, en ondersteunde een ongelooflijk woud van 116 zuilen, elk meer dan 6 voet in diameter en 60 voet hoog. Bij het bewonderen van wat er nog over is, begin je de eerste reden te begrijpen waarom we zo weinig van de Ionische hebben: deze tempels waren verheven, ambitieuze bouwwerken. Zuilen van 60 voet zijn doorgaans niet bestand tegen aardbevingen, en als ze vallen, versplinteren ze. Maar de Ionische stijl is niet alleen te bewonderen vanwege zijn omvang. Dit zijn enkele van de elegantste, mooiste ruïnes die je ooit zult zien: reusachtige Medusahoofden waken over de ruïnes, prachtige reliëfs omringen de zuilenvoeten, en alles is gemaakt van glanzend marmer waarvan je de schoonheid moet zien om het te geloven. De enorme tempel omsloot een binnenplaats in de open lucht, waar een bron en een laurier werden bewaard die aan Apollo waren gewijd. Neem uw Herodotus mee: het heiligdom – door Herodotus meestal “Branchidae” genoemd, naar de familie die de tempel onderhield – was een hoofdrolspeler in de Ionische Opstand, en Vader der Geschiedenis verhaalt van alle stappen die leidden tot de vernietiging ervan in 494 v. Chr.
Temple of Apollo at Delphi
Delphi, gemakkelijk te bereiken vanuit Athene, is een van de meest bezochte plaatsen in Griekenland. Maar er zijn heel wat meer bezoekers nodig om dit ongelooflijke bergheiligdom te ruïneren. Verscholen in een vallei waarvan de Grieken dachten dat het op een baarmoeder (delphus) leek, is het nog steeds een van de meest spectaculaire religieuze plaatsen ter wereld. Het uitzicht alleen al is de reis waard. En hoewel de eigenlijke structuur van de tempel je waarschijnlijk niet zal overweldigen, is het belang van de plek en het gewicht van zoveel emotionele menselijke geschiedenis – eeuwenlang kwamen mensen hier met duizenden tegelijk letterlijk op zoek naar antwoorden – ook vandaag nog voelbaar. De beroemde voorwerpen zijn bijna allemaal verdwenen – de houten staf aangeboden door Brutus, Rome’s eerste consul, of de rijke geschenken achtergelaten door Croesus – maar het lezen van Pausanias’ verslag van hen allen zal dienen om u eraan te herinneren dat dit kleine bergdorpje in veel opzichten het spirituele centrum van de oude wereld was.
Temple of Apollo at Bassae
Als u denkt dat het berglandschap van Delphi al spectaculair is, wacht dan maar eens met een bezoek aan Bassae, een werkelijk afgelegen Griekse tempel bovenop een berg letterlijk in het midden van Arcadië. Het grootste deel van het jaar heb je de plek waarschijnlijk ook vrijwel voor jezelf – als je er tenminste kunt komen (het is alleen bereikbaar per auto of dure taxi). Het is misschien wel de best bewaarde Griekse tempel ter wereld, en als zodanig het onderwerp van veel academische studie (en de eerste die op de werelderfgoedlijst van UNESCO is geplaatst). De schoonheid en harmonie van deze tempel, die zou zijn ontworpen door Ictinus, de architect van het Parthenon, werden bijna tweeduizend jaar geleden al door Pausanias geprezen. En alleen al het zien van die zuilen, die na al die eeuwen nog steeds op die top staan, is genoeg om de vrome reiziger koude rillingen te bezorgen. De binnenfries werd in 1814 naar het British Museum gebracht, waar u hem nog steeds kunt bewonderen (Mary Beard en John Henderson maakten de fries tot uitgangspunt van hun boek uit 2000, Classics: A Very Short Introduction, een geschikte metgezel voor uw reis door Arcadië).
Deze site zou misschien wel de eerste plaats op onze lijst hebben ingenomen, ware het niet dat in 1987 een ondernemende natuurbeschermer besloot dat de tempel moest worden beschermd, en dat de juiste manier om hem te beschermen was hem onder een reusachtige latex tent te plaatsen. Als je de kronkelige weg oprijdt, blijkt dat de berg nu niet wordt bekroond door een buitengewone oude tempel, maar door iets dat veel weg heeft van een afgedankt condoom van een cycloop. Het tijdelijke bouwsel – dat er van binnen opmerkelijk uitziet, moet ik toegeven – staat er nu al bijna dertig jaar. Tot overmaat van ramp nemen de “conserveringswerkzaamheden” binnen de tent soms de hele ruimte in beslag en mogen bezoekers alleen de voorkant van de tempel bezichtigen. Wat eens misschien wel de meest spectaculaire plaats van Griekenland was, is nu soms bijna volledig verboden terrein. Niet alleen dat, maar de tent heeft ook een hele broed aan samenzweringstheorieën voortgebracht (“wat verbergen ze daar eigenlijk? ALIENS?”). Maar een tochtje naar deze drieduizend meter hoge bergkam is om te zien hoe spectaculair de Griekse architectonische verbeelding kon zijn.
Temple of Poseidon at Sounion
De bergen van Griekenland zijn opmerkelijk, maar als je aan Griekenland denkt, denk je toch in de eerste plaats aan de zee. De meest glorieuze religieuze manifestatie hiervan is de tempel van Poseidon in Sounion. Op een voorgebergte aan zee, dat in de Egeïsche Zee uitsteekt, kwam bijna elk schip op weg naar Athene in het zicht van dit heiligdom. Het bouwwerk is beslist bouwvallig, maar de spectaculaire omgeving is voor altijd onvergetelijk (evenals de handtekening van Byron die in een van de pilaren is gekerfd). De geschiedenis van de plaats is hier niet ingewikkeld – er was de tempel en de zee en de rots en niet veel anders. Op zomeravonden verzamelt zich een menigte bij de tempel om naar de zonsondergang te kijken, met een aangename vakantiestemming. Het is toeristisch, maar de plek is nog steeds merkbaar wild: Ik heb over het hele voorgebergte gewandeld en er zelfs gekampeerd om een beetje tijd alleen met het strand te hebben.
Temple of Apollo at Cumae
Cumae is de plaats waar Daedalus landde (zonder Icarus) nadat hij uit het Labyrint was weggevlogen, en zijn vleugels zouden zijn bewaard in de tempel van Apollo aldaar. Van de tempel is tegenwoordig niet veel meer over – alleen de fundamenten – maar de locatie op een verlaten heuvel in Italië met uitzicht op de Middellandse Zee is ongeëvenaard. Het is ook het decor van Boek Zes van de Aeneis, en als je Vergilius’ tekst op locatie bij de tempel leest, krijg je rillingen. Voeg daarbij de opmerkelijke grotstructuur, de Romeinse wegen die de acropolis beklimmen, en de tempels van Zeus en Artemis in de buurt, en dit is een van de beste archeologische vindplaatsen in het hele Middellandse Zeegebied. Het is nog onontdekt ook – de massa’s gaan allemaal naar Pompeii en Napels net ten zuiden.
Tempel van Hera in Selinunte
Selinunte is een van de drie Griekse tempelcomplexen van topniveau op Sicilië (de andere twee zijn Segesta en Agrigento), die allemaal op onze lijst staan. Op een hoogvlakte met uitzicht op zee en geflankeerd door gouden stranden, is het vrij eenvoudig om je in Selinunte te vermaken: ’s ochtends bij de tempels, ’s middags op het strand en ’s avonds in de clubs. Niet alleen dat, maar Selinunte heeft vijf grote tempel structuren en een aantal kleinere verspreid over het grootste archeologische park in Italië. “Tempel E (waarvan algemeen wordt aangenomen dat het een tempel van Hera is) levert de beste foto’s op – hij werd herbouwd met gebruikmaking van de oorspronkelijke stenen – maar de hele site is interessant, vooral als u er kunt zijn voordat de temperaturen gaan stijgen.
Tempel van Aphaia in Aegina
Ooit het thuis van de grote strijder Ajax, krijgt Aegina, net aan de overkant van de Saronische Golf van Athene, niet de liefde die de verder weg gelegen Griekse eilanden krijgen, maar deze tempel van de mysterieuze “verdwenen” aardgodin Aphaia (aphaia betekent “niet verschijnen”) is iets speciaals. Hij ligt boven op een heuvel met uitzicht op zee, op een rustig deel van het eiland ver weg van de drukte. De tempels van de Akropolis en Sounion zijn vanaf hier werkelijk zichtbaar, en wellicht was er in de oudheid een soort communicatie van tempel tot tempel met waakvuren. Het panorama is een en al grote lucht, oude stenen en blauwe zee, een essentie van Griekenland, verfijnd door vijfentwintighonderd jaar heen. De tempel zelf is Dorisch, van rond 500 v. Chr, en de beelden van zijn fronton – nu in München – staan, net als de tempel zelf, precies in dat gelukkige grensgebied tussen de Archaïsche Griekse periode en de volledige Klassieke stijl.
Tempel te Segesta
Wandelend door de bloemrijke heuvels, is het misschien moeilijk voor te stellen dat Segesta ooit een stad was. Er is bijna niets van de plaats overgebleven, wat de twee belangrijkste ruïnes des te opvallender maakt: een indrukwekkend bewaard gebleven stenen theater en een nog perfecter bewaard gebleven Dorische tempel. U begint bij de tempel, waarvan de ongevormde zuilen verouderen in de kleur van zand en oker; de Siciliaanse zon markeert elke slag van de tijd op de steen met een schaduw werpen; het aangelegde terrein toont de zon-liefhebbende Siciliaanse vegetatie. Een wandeling van een halve mijl de heuvel op brengt u bij het theater, ingenieus gebouwd zoals de meeste van hen zijn, prachtig bewaard gebleven en de lijn van de heuvel volgend. Als je je omdraait om de tempel te zien liggen tussen de velden, met in de verte het water van de Middellandse Zee en nog verder daarachter de eindeloze heuvels van Sicilië, krijg je een van de meest schilderachtige uitzichten ter wereld. Thomas Cole koos juist dit uitzicht voor een van zijn beste Grand Tour-schilderijen als aandenken. Verleden en heden lijken hier samen te komen. Zelfs vandaag nog ziet de tempel er bijna gloednieuw uit, alsof een team bouwvakkers hem in de afgelopen maand heeft opgebouwd en net een dagje naar huis is gegaan om morgen terug te komen om het dak erop te zetten en hem een laatste lik verf te geven.
De tempel van Athena Parthenos in Athene
We weten het, we weten het, we weten het: de drukte kan verschrikkelijk zijn, de zon is zo fel dat je ogen beginnen te tranen zonder zonnebril, het is verschrikkelijk heet in de zomer, en delen van de plaats worden zonder duidelijke reden afgezet. Maar het is het Parthenon, en er is een reden waarom de menigte blijft komen. De tempel van Athena Parthenos, het meest iconische beeld van het oude Griekenland, is nog steeds een uitblinker onder de Griekse tempels, vanwege de ongelooflijke ligging in het centrum van Griekenlands grootste stad, vanwege de Dorische proporties die perfect het midden houden tussen luchtige elegantie en steenachtig gewicht, vanwege het prachtige Pentelische marmer dat de kleur van de zon in de lucht lijkt te weerspiegelen – roze bij zonsopgang, verblindend wit ’s middags, honingkleurig in de namiddag – en omdat het het Parthenon is. Dit is het belangrijkste monument van “de school van Hellas”, het tastbare overblijfsel van het Athene van Pericles. Het is moeilijk om niet onder de indruk te zijn als je er bent. En de rest van de Akropolis is ook te zien – van het Erechtheum op de top tot het theater van Dionysus beneden (ja, dat theater). Dit alles staat niet voor niets op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. U kunt beter buiten het seizoen gaan, maar niemand die van Griekse tempels houdt, wil deze missen.
Temple of Poseidon at Paestum
De Italianen hebben chutzpah, en soms loont het de moeite. De tempels in Paestum, net ten zuiden van de Amalfikust, kijken uit op een weg. Er zijn bedrijven langs de weg: een paar hotels, een paar restaurants, een paar bars. Dit zou een ramp kunnen zijn. Maar dat is het niet: het is verrukkelijk, en het maakt een bezoek aan Paestum tot een waar genoegen. De laatste keer dat ik er was, bezocht ik een bar waar stelletjes en vrienden aan tafeltjes zaten te staren naar de ondergaande zon boven de Tempel van Athena. Het leek wel een soort perfecte droom van het mediterrane leven. En het is Italië: de restaurants zijn geweldig (ze zijn beroemd om hun mozzarella di bufala), de bars zijn geweldig. Er is zelfs een kapsalon met uitzicht op de tempel. En de tempels zelf? Die zijn perfect. Hun namen zijn in de loop der generaties veranderd, maar de tempel die nu bekend staat als de Tempel van Poseidon is een van de opmerkelijkste werken uit de oudheid. De ets die Piranesi ervan maakte – en die perfect het mysterie van al het oude vastlegt – is misschien wel het grootste werk van de meester. Dat Paestum uit meerdere tempels bestaat, dat ze zo toegankelijk zijn, dat er perfecte uitkijkpunten zijn om ze te tekenen of te bekijken, dat het strand zo dichtbij is, dat de stadsmuren een andere opmerkelijke attractie vormen die bereikbaar is via korte wandelingen door de velden, dat ze bezocht worden maar niet overvol zijn, dat de plaats gemakkelijk bereikbaar is met de trein – al deze dingen maken een bezoek aan Paestum tot een van de allerbeste manieren om de Griekse tempelarchitectuur te ervaren.
Agrigento, Vallei van de Tempels
Groot als alle tempelplaatsen van Magna Grecia zijn – Paestum, Segesta en Selinunte staan allemaal op deze lijst – de grootse van allemaal is Agrigento, het oude Akragas, waar een wandeling door een amandel- en olijfboomgaard je van prachtige Griekse tempel naar prachtige Griekse tempel leidt, allemaal op een onmogelijk fotogenieke heuvelrug. De plek is warm in de zomer, maar het hele jaar door prachtig, dankzij het warme klimaat, het uitzicht op zee en de prachtige mediterrane landschapsarchitectuur. De bloei van de amandelbomen in februari is bijzonder mooi, en de prachtige spreiding van de site maakt het een perfecte botanische tuin – het is bijna alsof de Ouden gespreid hun tempels om tegemoet te komen aan de toeristische ervaring.
De zogenaamde tempel van Concordia is de ster attractie, een prachtig bewaard gebleven Dorische tempel in een warme buff steen, maar de site heeft zeven tempels, die alle een bezoek waard zijn, en nog veel meer: de overblijfselen van een “Atlas,” een deel van de tempel van Zeus, toont zijn volstrekt unieke tempel ontwerp. Als enige van alle Griekse plaatsen in Italië heeft de Vallei der Tempels de status van UNESCO-werelderfgoed gekregen. De aangrenzende stad Agrigento is een soort miniatuur Sicilië op zich, met oude, middeleeuwse, renaissance, barokke en moderne gebouwen in een soort van glorieuze wirwar. Olijven, zon, beeldhouwwerk, bloesem, wijn-donkere zee, geschiedenis op geschiedenis gelegd: als u de ervaring van een oude Griekse tempel wilt krijgen, is het vrij moeilijk om Agrigento te verslaan.