Alan Searleman, hoogleraar psychologie aan de St. Lawrence University en co-auteur van het college leerboek Memory from a Broader Perspective, legt uit.
In de wetenschappelijke literatuur komt de term eidetische beeldspraak het dichtst in de buurt van wat in de volksmond fotografisch geheugen wordt genoemd. De meest gebruikelijke manier om eidetikers (zoals mensen met eidetische beeldspraak vaak worden genoemd) te identificeren is door middel van de Picture Elicitation Methode. Bij deze methode wordt een onbekende foto op een ezel geplaatst en scant een persoon zorgvuldig de hele scène. Na 30 seconden wordt de afbeelding uit het zicht gehaald en wordt de persoon gevraagd naar de ezel te blijven kijken en alles te melden wat hij kan waarnemen. Mensen die eidetische beelden hebben, zullen vol vertrouwen beweren dat zij de afbeelding nog steeds “zien”. Bovendien kunnen zij het scannen en verschillende delen ervan onderzoeken, net alsof het schilderij nog fysiek aanwezig is. Bijgevolg is een van de kenmerken van eidetische beeldspraak dat eidetikers de tegenwoordige tijd gebruiken bij het beantwoorden van vragen over het ontbrekende beeld, en zij kunnen in buitengewoon detail melden wat het bevatte.
Eidetische beelden verschillen van andere vormen van visuele beeldspraak op verschillende belangrijke manieren. Ten eerste is een eidetisch beeld niet gewoon een lang nabeeld, omdat nabeelden bewegen als je je ogen beweegt en meestal een andere kleur hebben dan het oorspronkelijke beeld. (Bijvoorbeeld, een flitscamera kan nabeelden produceren: de flits is helder wit, maar het nabeeld is een zwarte stip, en de stip beweegt telkens als je je ogen beweegt). Een echt eidetisch beeld daarentegen beweegt niet als je je ogen beweegt, en het heeft dezelfde kleur als het oorspronkelijke beeld. Ten tweede heeft een gewoon visueel beeld dat we allemaal uit het geheugen kunnen creëren (zoals een beeld van een slaapkamer) niet de kenmerken van de meeste eidetische beelden, die bijna altijd onwillekeurig en deel voor deel vervagen. Ook is het niet mogelijk om te controleren welke delen van een eidetisch beeld vervagen en welke zichtbaar blijven. In tegenstelling tot gewone visuele beelden die uit het geheugen zijn ontstaan, duren de meeste eidetische beelden slechts een halve minuut tot enkele minuten, en is het mogelijk een eidetisch beeld vrijwillig voorgoed te vernietigen door eenvoudigweg opzettelijk te knipperen. Bovendien, eenmaal uit het zicht verdwenen, kan een eidetisch beeld zelden ooit worden teruggehaald.
Je zou verwachten dat een individu dat beweert een beeld nog te zien nadat het is verwijderd, in staat zou zijn zich het oorspronkelijke beeld volmaakt te herinneren. Een perfect geheugen is immers wat gewoonlijk wordt bedoeld met de veelgebruikte uitdrukking “fotografisch geheugen”. Het blijkt echter dat de nauwkeurigheid van veel eidetische beelden verre van perfect is. Naast het feit dat sommige details vaak summier zijn, is het niet ongebruikelijk dat eidetici visuele details veranderen en zelfs details verzinnen die nooit in het origineel hebben gestaan. Dit suggereert dat eidetische beelden zeker niet fotografisch van aard zijn, maar in plaats daarvan worden gereconstrueerd uit het geheugen en net als andere herinneringen (zowel visuele als niet-visuele) kunnen worden beïnvloed door cognitieve vooroordelen en verwachtingen.
De overgrote meerderheid van de mensen van wie is vastgesteld dat zij eidetische beelden bezitten, zijn kinderen. De schattingen van de pre-prevalentie van het vermogen bij preadolescenten variëren van ongeveer 2 procent tot 10 procent. En het is een fenomeen van gelijke kansen – er is geen geslachtsverschil in wie waarschijnlijk een eidetiker zal zijn. Hoewel het zeker controversieel is, geloven sommige onderzoekers ook dat eidetische beelden vaker voorkomen bij bepaalde bevolkingsgroepen van geestelijk gehandicapten (in het bijzonder bij personen bij wie de retardatie waarschijnlijk eerder voortkomt uit biologische dan uit omgevingsfactoren) en ook bij geriatrische bevolkingsgroepen. Op enkele opmerkelijke uitzonderingen na, echter, heeft het meeste onderzoek aangetoond dat vrijwel geen enkele volwassene het vermogen schijnt te bezitten om eidetische beelden te vormen.
Waarom zou dit zo zijn? Niemand weet het echt, hoewel een deel van het antwoord te maken kan hebben met een nogal obscuur feit over de ontwikkeling van dergelijke beelden. Onderzoek heeft uitgewezen dat als een persoon iets verbaliseert gedurende de tijd dat hij of zij het oorspronkelijke beeld scant, dit de eidetische beeldvorming verstoort. Deze uiting kan iets ogenschijnlijk onschuldigs zijn als het heimelijk zeggen van “Sint Bernardus” bij het zien van een grote hond tijdens het eerste scanproces. Misschien is een deel van de reden waarom het zo zeldzaam is om oudere eidetikers te vinden, dat volwassenen veel waarschijnlijker dan kinderen proberen om zowel verbaal als visueel het beeld in het geheugen te coderen. Als dit waar is, dan betekent dit dat volwassenen eerder geneigd zijn de vorming van eidetische beelden te verstoren en dus veel minder geneigd zijn te worden geïdentificeerd als bezitters van eidetische beelden, zelfs als zij het vermogen werkelijk bezitten.
Kun je eidetische beelden verwerven door te leren? Persoonlijk betwijfel ik dat. Voor zover ik weet, zijn er echter geen pogingen ondernomen om iemand dit vermogen bij te brengen. Hoewel het duidelijk is dat eidetische beelden bestaan, weten psychologen nog steeds niet waarom het voorkomt, welke hersenmechanismen er verantwoordelijk voor kunnen zijn, of waarom het bij zo’n klein deel van de bevolking wordt aangetroffen. Het is zeker een fascinerend fenomeen.