De Kliniek voor Herkauwers, LMU München werd in december 2010 benaderd door een melkveehouder met een kuddeprobleem van haaruitval bij BB-kruisingskalveren. Volgens de eigenaar werden in de loop van 5 jaar kalveren van beide geslachten, afkomstig van moederdieren van melkrassen en verwekt door verschillende BB-stieren via kunstmatige inseminatie, aangetast. Hij meldde dat deze kalveren geboren werden met een normale haarvacht. Vanaf de leeftijd van 2 tot 3 weken vertoonden ze een slechte drift, overmatige schilfering van de nek en de kop met gebieden die kort daarna alopecisch werden, beginnend bij de kop en vorderend naar de dorsale middellijn, nek en schoudergebied. Toen de kalveren 8 tot 10 weken oud waren, begon bij alle kalveren het haar op de aangetaste plaatsen terug te groeien. De dierenarts van de kudde begon het probleem te onderzoeken wegens de financiële en welzijnsbezwaren van de eigenaar. Na lichamelijk onderzoek en monsters van de aangetaste huid kon de doorverwijzende dierenarts bij geen van de aangetaste kalveren een duidelijke oorzaak vaststellen. Pruritus was afwezig, er werden geen ectoparasieten gevonden en huidafkrabsels leverden geen abnormale resultaten op. Huidbiopsies door de doorverwijzende dierenarts gaven geen uitsluitsel over de oorzaak van de alopecia. Behandelingen van de aangetaste dieren met insecticiden in een gietvorm en injecteerbare vitaminepreparaten brachten geen verbetering in de toestand. Het was ook verrassend dat raszuivere melkkalveren op hetzelfde bedrijf naar verluidt nog nooit door deze ziekte waren aangetast. Na overleg met de veearts werden drie dieren met typische symptomen doorverwezen naar de kliniek voor verdere diagnostische werkzaamheden en werd een bezoek aan het beslag geregeld.
Volgens de eigenaar vertoonden de drie doorverwezen mannelijke kalveren, in de leeftijd van 19, 28 en 42 dagen, zich in verschillende stadia van dezelfde aandoening. Ze arriveerden in de kliniek over een periode van 3 maanden (januari-maart 2011). Het volgende management voor de verzorging van de kalveren was identiek voor alle kalveren: Na de geboorte werden ze gescheiden van hun respectievelijke moeder en werden ze gehuisvest in eenboxstallen met strobedding. Gedurende de eerste 7 tot 10 levensdagen kregen de kalveren tweemaal daags 2 liter volle melk van het moederdier. Daarna werden de kalveren tweemaal per dag gevoederd met 4 liter van een commerciële melkvervanger. Hooi, zout, mineraalvoeder, graan of water werden tot op dat moment niet aangeboden. Net als alle andere zieke kalveren kregen de drie kalveren na het begin van de verschijnselen een oraal vitaminemengsel en een behandeling met een antiparasitair middel (Moxidectin Triclamox Rind Pour-on-Lösung ad us. veter.; moxidectin 0.5 mg/kg BM, triclabendazole 20 mg/kg BM) maar de haaruitval vorderde onverschillig.
Klinisch onderzoek bij opname, bloedafnameprocedure en analyse
Onmiddellijk na aankomst in de kliniek werd een klinisch onderzoek uitgevoerd volgens Dirksen et al. . Bij elk dier werd bloed afgenomen door punctie van de halsader en direct in S-Monovette (Sarstedt, Nümbrecht-Rommelsfeld, Duitsland), antistollingsmiddel (K3 EDTA, 1,6 mg/ml; Sarstedt) en bloedgas Monovette (50 IE/ml calcium-gecompenseerde lithium heparine; Sarstedt) buisjes gedaan. De bloedmonsters werden onmiddellijk verwerkt en het serum werd geoogst door centrifugatie bij 3000 rpm gedurende 10 min bij 25 °C. Serologische parameters, evenals de activiteit van glutathionperoxidase in volbloed, werden bepaald met een automatisch analysesysteem (Automatic Analyser Hitachi 911; Roche Diagnostics, Indianapolis, IN). Hematologische analyses werden uitgevoerd met een automatisch hematologieanalysetoestel (Sysmex F820; Sysmex, Norderstedt, Duitsland). Bovendien werd de concentratie van molybdeen in serum bepaald bij IDEXX VetMed Labor GmbH, Ludwigsburg, Duitsland. Bij twee kalveren (kalf 2 en 3) werd het vitamine C gehalte in serum, verkregen op de dag van opname in het ziekenhuis, bepaald met behulp van vloeistofchromatografie massaspectrometrie (MVZ Labor Dr. Limbach, Heidelberg, Duitsland).
Daarnaast werd een 8-mm huidbiopt genomen op drie verschillende plaatsen (één niet aangetaste, twee aangetaste plaatsen) onder plaatselijke verdoving, onmiddellijk gefixeerd in 10% neutraal gebufferde formaldehyde en voor onderzoek opgestuurd naar het Instituut voor Veterinaire Pathologie, LMU München. Formalin gefixeerde monsters werden routinematig in paraffine ingebed en verwerkt voor histologisch onderzoek en gekleurd met hematoxyline en eosine (HE) en Giemsa.
Klinische verschijnselen en klinische pathologie
Tabel 1 toont de basiskenmerken en resultaten van klinisch onderzoek van de drie kalveren op het moment van opname in het ziekenhuis. Afwijkende klinische bevindingen waren onder andere: abnormale houding met de achterpoten verzameld onder de buik (kalveren 1 en 2), terwijl kalf 3 geen gewicht droeg op de linker achterpoot. De kalveren 1 en 2 hadden koude ledematen. Bij kalveren 1 en 3 werd een lichte roodheid van het tandvlees rond de snijtanden en een licht toegenomen roze kleur van de slijmvliezen geconstateerd. Auscultatie van het hart bracht een onregelmatige hartritmestoornis aan het licht zonder een hartruis of een zwelling van de halsader (kalveren 1 en 2). Bij twee kalveren werd onderkoeling vastgesteld (kalf 1, 35,9 °C; kalf 2, 37,6 °C), terwijl kalf 3 een verhoogde lichaamstemperatuur had (40,2 °C). Bij inspectie van de mondholte en de interdigitale ruimten werden geen ulceraties gevonden. De hydratatiestatus was normaal zoals bepaald door de evaluatie van de huidtent en de positie van de oogbollen. Bij twee kalveren (kalveren 1 en 2) was alopecia aanwezig langs de rug, aan beide zijden van de hals, op het voorhoofd, rond de basis van beide oren, beide wangen en rond de ogen. De rode huid in deze gebieden was gedeeltelijk bedekt met dikke korsten die gemakkelijk konden worden verwijderd. De huid van de aangetaste gebieden was droog en slechts licht ontstoken; er werden geen erosies gevonden (Fig. 1). Daarentegen vertoonde kalf 3 slechts lichte schilfering op verschillende delen van de kop en de hals.
Twee vertegenwoordigers van de kudde die aan alopecia leden. a-e: Kalf 1; f-j: Kalf 2. Haaruitval op het voorhoofd, rond de ogen, op de wangen, langs de rug en beide zijden van de hals, alsmede op beide ellebogen. De basis van beide oren is aangetast. Overmatige schilfering met dikke, gemakkelijk te verwijderen korsten, het meest prominent aan beide zijden van de hals
Haematologische en klinisch-chemische bevindingen worden in tabel 2 weergegeven. Afwijkende bevindingen waren polycythaemie (kalveren 1, 2 en 3), leukocytose (kalveren 1 en 3), hyperproteïnemie (kalveren 1, 2 en 3), hypalbuminemie (kalveren 1, 2 en 3), hypocalciëmie (kalveren 1 en 3), alsmede marginale hypokaliëmie (kalveren 1, 2 en 3). De koperconcentratie en de glutathionperoxidaseactiviteit lagen binnen de respectieve referentie-intervallen. Daarentegen lagen de ijzerconcentratie (kalveren 1 en 3) en de zinkconcentratie (kalf 3) onder de respectieve referentie-intervallen. De vitamine C-concentratie lag bij beide onderzochte kalveren binnen het normale bereik (kalf 2, 9,2 mg/L; kalf 3, 7,6 mg/L; referentie-interval Labor Limbach, Heidelberg, 2-20 mg/L).
Histologische bevindingen
In monsters van aangetaste huid was er lamellaire orthokeratotische hyperkeratose van de epidermis met keratineschilfers en enkele oppervlakkige korstjes. In de dermis waren de haarfollikels klein en de folliculaire lumina bevatten slechts enkele haarschachten. Verder werd een minimale perivasculaire oppervlakkige lymfocytaire infiltratie/ontsteking gedocumenteerd. Er waren geen aanwijzingen voor een relevante bacteriële of schimmelinfectie, parasitaire aantasting of auto-immuunaandoening (Fig. 2).
Histologie van de huid van kalf 1 op de dag van presentatie: Oppervlakkige laminaire orthokeratotische hyperkeratose die overeenkomt met het klinische beeld (schilfers). Haarfollikels zijn diffuus verkleind (asterisken). Opmerking: Normale apocriene klierdilatatie (#) van runderhuid
Behandeling en klinisch beloop
Twee kalveren (kalveren 1 en 2) kregen geen behandeling tijdens de gehele duur van de ziekenhuisopname. Zij kregen tweemaal daags 3 liter commerciële melkvervanger en kregen hooi en kalverstarter (graan) naar keuze. Beide kalveren dronken goed en begonnen in de daaropvolgende dagen te eten met een goede eetlust. Nieuwe haargroei en vermindering van de schilfering werden bij beide kalveren vanaf de leeftijd van 7 weken geconstateerd (respectievelijk 1 en 3 weken na aankomst in de kliniek). Het aanvankelijk dunne haar was volledig teruggegroeid tegen de tijd van ontslag op de leeftijd van 14 (kalf 2) en 18 (kalf 1) weken. Op dat moment kon de teruggegroeide donkere vacht gemakkelijk onderscheiden worden van de iets lichtere oorspronkelijke, intacte haarvacht. Bij een controlebezoek 9 maanden na ontslag bleek de haarvacht normaal te zijn en waren er geen periodes van haarverlies waargenomen.
Bij kalf 3 werd een septische artritis van het linker tarsale gewricht vastgesteld. De initiële behandeling bestond uit cefquinome (1 mg/kg BM; s.c.; Cobactan 2,5% ad us. dierenarts; MSD Animal Health Innovation GmbH, Schwabenheim, Duitsland) en meloxicam (0,5 mg/kg BM; s.c.; Metacam 20 mg/ml ad us. dierenarts; Boehringer Ingelheim GmbH, Ingelheim, Duitsland). Vijf dagen na de opname werd een arthrotomie uitgevoerd. Na een tijdelijke verbetering verslechterden de kreupelheid en de algemene conditie van het dier en werd het dier 12 dagen na de chirurgische ingreep geëuthanaseerd. Tot op dat moment waren alleen schubben in het kop- en halsgebied waargenomen. Figuur 3 toont het klinische verloop van de veranderingen van huid en vacht van de drie kalveren.
Klinisch verloop van de veranderingen van huid en vacht in verschillende lichaamsregio’s van drie Belgische blauwgekruiste kalveren die over een periode van 3 maanden naar de kliniek werden verwezen. De eerste rij geeft veranderingen van de huid weer (d.w.z. schilfering); de tweede rij toont aan- of afwezigheid van haaruitval en nieuwe haargroei
Herdonderzoek
Na overleg met de melkveehouder en de veearts van de kudde werd een kuddebezoek geregeld. Het bedrijf was gelegen in Zuid-Duitsland in de nabijheid van twee andere bedrijven op de top van een heuvel (~ 800 m boven de zeespiegel). Ten tijde van het bezoek bestond de veestapel uit 27 koeien (20 BS, 3 RH, 3 HF, 1 BS x HF), vijf vaarzen (BS) en zeven kalveren. Het voortschrijdend kuddegemiddelde over het voorgaande jaar was 6551 kg/koe/jaar. Alle volwassen dieren waren gehuisvest in dezelfde ligboxenstal met matrassen en strooisel.
Voeding en management
Het rantsoen voor de lacterende dieren bestond uit graskuil, hooi en twee verschillende krachtvoeders naar gelang de geschatte actuele melkgift (één of meerdere schepjes vol). Chemische analyse van het kuilgras, hooi en maïspellets werd uitgevoerd in het Instituut voor Fysiologie, Fysiologische Chemie en Diervoeding (LMU München). De resultaten per kg droge stof staan vermeld in Extra bestand 2 en een uittreksel van de computerondersteunde berekening van het rantsoen voor lacterende koeien staat in Extra bestand 3. Omdat de eigenaar geen toegang had tot een weegschaal, kon het rantsoen alleen worden geschat en werd het vastgesteld op 20 kg kuilgras en 3 kg hooi (natte gewichten). Voor een koe in de lactatiepiek schatte de eigenaar de hoeveelheid krachtvoer op ongeveer 5 kg (3 kg granenmix, 2 kg pellets). Omdat het voeren van mineraalmengsels in het beste geval als sporadisch werd beschouwd, werd het niet in de berekening opgenomen. Het geschatte rantsoen bevatte 22% ruwe celstof (14% gestructureerd) en 10% ruw eiwit. Er was sprake van een teveel aan vezels (kuilgras met een zeer hoog drogestofgehalte) en een tekort aan eiwit (negatieve ruminale stikstofbalans). Volgens modelschattingen kreeg een koe in de lactatiepiek voldoende voer om 23,2 kg melk te produceren.
Droge koeien en vaarzen kregen alleen kuilgras en hooi. Mineraalvoer werd sporadisch (om de 4-7 dagen) gegeven aan de melkgevende dieren en soms ook aan de droogstaande. Alle koeien hadden in de zomermaanden toegang tot weidegrond. Alle bedrijven in de omgeving kregen water uit dezelfde bron. Hooi en kuilgras werden op het bedrijf geproduceerd. Mest werd op alle weiden gestrooid; de laatste 10 jaar was geen andere meststof gebruikt. Zout maakte geen deel uit van het rantsoen.
De kalveren werden geboren in de bindstal. Nadat de kalveren uit het moederdier waren gehaald, werden ze ondergebracht in individuele boxen of in gemeenschappelijke boxen. Elk kalf kreeg biest en melk van het moederdier gedurende de eerste 7 tot 10 dagen van zijn leven, waarna werd overgeschakeld op een commerciële melkvervanger. In de laatste maanden voor het onderzoek werd overgeschakeld op een ander merk melkvervanger, maar het probleem bleef bestaan. Er was geen standaardwerkwijze voor het mengen van de melkvervangers, met vermelding van de hoeveelheid, het mengen en de voedertemperatuur. Desgevraagd verklaarde de eigenaar dat hij de hoeveelheid melkvervangers schatte en dat de mengtemperatuur varieerde van koud tot handwarm, afhankelijk van de beschikbaarheid van warm water in de stal. De eigenaar verklaarde dat haaruitval was opgetreden bij kalveren die uitsluitend met volle melk werden gevoederd, maar er waren geen gegevens beschikbaar aan de hand waarvan het voederbeheer voor de getroffen kalveren kon worden beoordeeld. Sinds enkele maanden kregen de BB-kalveren ook drie doses van 10 ml van een oraal vitaminemengsel gedurende de eerste drie levensdagen. Toen de kalveren 6 weken oud waren, kregen ze hooi, graan en water van vrije keuze. De kalveren werden gespeend rond de leeftijd van 3 maanden.
Onderzoek van de voorgespeende kalveren
Zeven kalveren werden onderzocht op het ogenblik van het kuddebezoek. Vier jongere kalveren (drie BS, één BB x BS) tussen de 1 en 10 dagen oud, alsmede drie oudere kalveren (BB x HF, BB x RH, BB x BS) tussen de 6 en 9 weken oud. Alle gekruiste kalveren waren mannelijk; de drie vrouwelijke raszuivere BS-kalveren waren bedoeld als vervangingsvaarzen. De jongere kalveren vertoonden geen afwijkingen bij het lichamelijk onderzoek, behalve één kalf dat neonatale diarree en koorts had; er waren geen afwijkingen aan huid en vacht aantoonbaar. De drie oudere kalveren vertoonden haaruitval rond de kop, hals, ellebogen, schouders en rug (Fig. 4). Bij alle drie de kalveren waren de alopecia en de schilfering begonnen rond de leeftijd van 3 weken en het haar begon terug te groeien op de leeftijd van ongeveer 6 weken. Alle oudere kalveren waren slecht ontwikkeld en vertoonden een lage lichaamsconditie in vergelijking met BB kalveren van dezelfde leeftijd. Verdere bevindingen waren een onregelmatige hartritmestoornis bij auscultatie van het hart bij een negen weken oud kruislingkalf. De huidtent en de stand van de oogbollen vertoonden geen klinisch waarneembare tekenen van uitdroging. Bij alle kalveren werden bloedmonsters genomen zoals hierboven beschreven. Alle vier de BB-kruislingkalveren hadden verhoogde waarden voor hematocriet (51-59%; gemiddelde, 54%; referentie-interval Kliniek voor Herkauwers, LMU München, 30-36%) en erytrocytenaantallen (12,5-14,6 × 1012/L; gemiddelde, 13,50 × 1012/L; referentie-interval Kliniek voor Herkauwers, LMU München, 5-8 × 1012/L). De albumine- en totale eiwitgehalten waren geen indicatie voor uitdroging bij deze kalveren. Hematologische en biochemische parameters alsmede het gehalte aan sporenelementen en de glutathionperoxidaseactiviteit waren onopvallend, met uitzondering van de verlaagde concentratie van totaal eiwit bij een kalf van twee dagen oud (42.40 g/L; referentie-interval Kliniek voor Herkauwers, LMU München, 55-70 g/L), wat wijst op het falen van de overdracht van passieve immuniteit.
Vier Belgische blauwgekruiste kalveren op het bedrijf, gehuisvest in boxstallen. Foto’s genomen tijdens het kuddebezoek. a en b: BB x HF-kruislingkalf, 6 weken oud, met uitgebreide haaruitval rond de hals, schoft en rond de ogen. b: uitgebreide schilfering van de huid bij de hals. c en d: Negen weken oud BB x BS gekruist kalf met een geschiedenis van uitgebreide alopecia en fijne haargroei, let op de houding met de achterpoten onder de buik bijeen. d: Hoofd en oorbasis vertonen lichte schubben en fijne haargroei. e en f: BB x HF-kruiskalf, 9 weken oud, met een geschiedenis van alopecia en fijne haargroei. f: Schoft en schouderpartij vertonen fijne haargroei. g: Pasgeboren BB x BS-kruiskalf met intacte haarvacht
Onderzoek van volwassen dieren
De pensvulling was bij bijna alle volwassen dieren goed tot zeer goed. Veertien van de 27 volwassen dieren vertoonden misvormde klauwen als gevolg van overgroei en gebrek aan klauwbekapping en vier van deze 14 vertoonden tekenen van kreupelheid of decubitale zweren aan de ledematen. De lichaamsconditiescore (BCS) werd voor alle volwassen dieren bepaald volgens Edmonson et al. Vier dieren in verschillende lactatiestadia hadden een BCS van ≤2,5/5.
Bloedmonsters genomen bij zes pas verse koeien werden geanalyseerd en de resultaten van hematologie en bloedchemie toonden geen afwijkingen. De concentratie van bèta-hydroxybutyraat lag bij deze dieren tussen 0,5 en 0,9 mmol/L. Zes urinemonsters van zogende dieren werden onderzocht en de resultaten waren onopvallend, afgezien van vier monsters met lage natriumconcentraties (13,0-16,0 mmol/L; referentielimiet Kliniek voor Herkauwers, LMU München, > 20 mmol/L).
Verder onderzoek
Na overleg met de eigenaar en de kuddedierenarts werden nog vier BB-kruiskalveren tussen 1 en 8 levensdagen naar de kliniek gebracht om het klinische verloop van de ziekte vanaf het begin te bestuderen. Alle kalveren hadden colostrum van hun respectievelijke moederdieren gekregen en kregen volle melk voordat zij werden opgehaald. Om de situatie op de boerderij na te bootsen, kregen alle vier kalveren tweemaal daags hetzelfde commerciële melkvervangingsmiddel. Water, hooi en kalverstarter (graan) werden ad libitum aangeboden. Zij kregen geen verdere behandelingen. Alle kalveren werden bij aankomst klinisch onderzocht en er werden bloedmonsters genomen voor analyse zoals hierboven beschreven, inclusief bepaling van het vitamine C-gehalte in serum. De aan- of afwezigheid van haaruitval werd dagelijks gedocumenteerd. De basiskenmerken en de resultaten van het klinisch onderzoek zijn weergegeven in tabel 1. Abnormale bevindingen bleven beperkt tot een onregelmatige hartritmestoornis bij drie kalveren (kalveren 4, 5 en 6). Tabel 2 toont de resultaten van hematologie en klinische chemie, inclusief het vitamine C gehalte in serum. Geen van de vier kalveren ontwikkelde de typische laesies inclusief schilfering en haaruitval tijdens hun opname in de kliniek gedurende de volgende 3 maanden.